Biblia w Kościele katolickim jest zbiorem 73 ksiąg uważanych przez Kościół za natchnione oraz przyjętych do kanonu Pisma świętego. Dzieli się na Stary Testament (w wersji greckiego przekładu – Septuaginty), liczący 46 ksiąg i Nowy Testament, złożony z 27 ksiąg.  O kanoniczności ksiąg dowiadujemy się z urzędowych pouczeń Kościoła. Pismo święte jest pismem świętym właśnie dlatego, że Kościół uznał je za regułę swojej wiary. Formalny dekret ogłoszono w tej sprawie dopiero na Soborze Trydenckim 8.04.1546 r. W Biblii zawarte jest historyczne Objawienie Boże. Rozwija się ono za pośrednictwem wydarzeń, ludzkich postaw, zwyczajów i społeczno-kulturowych zachowań. Biblia stanowi depozyt wiary i jej regułę. Jest wyrazem świadomości religijnej ludu Bożego. Jako słowo Boże stanowi największą świętość dla wyznawców monoteizmu chrześcijańskiego oraz w części dla innych religii pokrewnych (religii żydowskiej, islamu). Jest zaproszeniem, skierowanym do nas, byśmy z Nim razem byli w prawdzie (Hans Urs von Balthasar).

          Stary Testament napisany przez Żydów, jest Przymierzem, który Bóg zawarł z ludem Izraela, na tle jego niekoniecznie prawdziwej historii.

          Historia Patriarchów ukazana  jest jako zbawcza jedność (Abrahama, Izaaka, Jakuba)  na tle historii wiary i niewiary ludu wybranego, na tle upadków, grzechów ludzi, a zarazem działań proroków, religijnych mężów stanu. Biblia ukazuje ludzi w drodze do Ziemi Obiecanej  w sensie dosłownym jak i teologicznym (ku transcendencji, ku sacrum). Nowy Testament mówi o wypełnieniu Bożego planu, który głęboko był osadzony w Starym Testamencie. Biblia zawiera prawdy dotyczące zbawienia człowieka.

          Redakcja ksiąg Starego Testamentu trwała około tysiąc lat. Od XII – II w. przed Chr. (Kantyk Debory: Sdz 5,1–31 uważany jest za jeden z najstarszych fragmentów Biblii, zredagowany ok. XII w. przed Chr.), podczas gdy ostateczną redakcję najpóźniejszych ksiąg Nowego Testamentu niektórzy umieszczają w drugim stuleciu po Chrystusie. Gliniane tabliczki były pierwszym zapisem Biblii. Później, nie wiadomo, czy pisano Ją na papirusach, czy pergaminach.  Posługiwano się alfabetem hebrajskim składającym się z 22 znaków. Język hebrajski nie należy do grupy języków indoeuropejskich. Posiada on specyficzne formy wyrazu, niekiedy trudne do przełożenia na język polski. Najstarsze fragmenty zawierały wspomnienia o Abrahamie i jego potomkach, wejście Izraela pod wodzą Jozuego do Kanaanu, zagrożenia ze strony Filistynów. Równolegle kultywowano ustną tradycję, a jej spisane fragmenty przechowywano w sanktuariach. W okresie królestwa (X wiek przed Chr.) w Izraelu kompletowano wcześniejsze zapiski oraz spisywano ustne przekazy. W okresie podzielonego królestwa, zaczęła powstawać literatura, tworzona głównie przez proroków. Pierwszymi prorokami piszącymi byli Amos  i Ozeasz (VIII w. przed Chr.). Byli oni pierwszymi komentatorami historii, w której odkrywali zamiary Boże względem narodu i świata. Prorocy to osoby powołane w sposób nadzwyczajny przez samego Boga do powiernictwa Bożego i Jego tajemnic. Byli oni w kontakcie z Bogiem na sposób mistyczny (ekstatyczne przeżycia, neurotyczne słyszenie głosu Boga, widzenia, wizje, sny): Pan powiedział do mnie (Iz 8,1).

          Najstarsza tradycja źródłowa zwana jahwistyczną (J) powstawała ok. X w. przed Chr. w Jerozolimie. W okresie IX–VIII w. przed Chr., po podziale królestwa izraelskiego opracowano tradycję elohistyczną (E), następnie deuteronomiczną (D, największy rozwój nastąpił wkrótce po reformie Jozjasza w VII–VI w. przed Chr. oraz podczas wygnania babilońskiego, ostateczne utrwalenie tej tradycji nastąpiło w czasach powygnaniowych) i kapłańską (P, początek drugiej połowy VI/V w. przed Chr.). Pięcioksiąg, który był zredagowany ok. 400 r. przed Chr zawierał kompilację ww. źródłowych tradycji.  Hagiografowie nie odrzucali różnych wcześniejszych tradycji, dlatego w Starym Testamencie zachowały się do dnia dzisiejszego różne opisy powstania człowieka. Końcowa redakcja Starego Testamentu zakończyła się z początkiem II, a końcem I wieku przed narodzinami Chrystusa.

          Teoria czterech źródeł (J), (E), (P), (D) Pięcioksięgu jest obecnie podważana (Rendtorff, Erhard Blum, Seter). W 1975 r. J. van Seter w książce Abraham in History and Tradition (New Haven 1975) przedstawił rewolucyjną hipotezę, w której uważał, że tradycja deuteronomiczna była starsza od jahwistycznej. Według niego obejmowała ona całe Powtórzone Prawo aż do Drugiej Księgi Królewskiej. Powstała w VII w. przed Chr. Tradycja jahwistyczna (J) powstała dopiero w drugiej połowie VI w. przed Chr. i została dołączona do pierwszego dokumentu D.  J. van Seter neguje też istnienie źródła (E).

          Odtworzenie powstania Starego Testamentu jest niezmiernie trudne i mieści się w granicach uzasadnionych przypuszczeń. Autografy oryginałów ksiąg Starego Testamentu zaginęły, a zachowane rękopisy są kopiami, zawierającymi wiele błędów (też literalnych) i skażeń. Trudno jest tłumaczyć tekst z jednego języka na drugi, ponieważ każdy język opisuje rzeczywistość trochę inaczej. Używa różnych wyrazów i różnych pojęć. Św. Augustyn mówił tak: A gdybym przypadkiem napotkał w nich zdanie, które by się wydawało być przeciwne prawdzie, to nie wahałbym się twierdzić, że przyczyną jest albo niedokładny odpis, albo tłumacz źle przełożył, albo ja sam błędnie je zrozumiałem. Jako całość, tekst Pisma świętego wiernie odzwierciedla intencje autorów i jest objawieniem prawd koniecznych do zbawienia. Nie stanowi jednak zbioru gotowych odpowiedzi na wszystkie problemy życiowe.

          Objawienie Boga w Piśmie świętym było już obrazowaniem Boga. Prawdziwy obraz Boga został schowany w obróbce literackiej.  Prawda została zakryta przez niedoskonałość języka ludzkiego oraz partykularne ludzkie interesy (historię narodu żydowskiego). Ponieważ język biblijny jest symboliczny, nie możemy go odczytywać wprost literalnie, lecz musimy go interpretować. Biblia jest więc orędziem Boga przekazanym nam w języku ludzkim (J. Kudasiewicz).

          Aby odczytać prawdy Boże z Pisma świętego, trzeba dokonać ogromnej selekcji informacji legendarnych od przekazu Bożego. Dzisiaj dokonano już bardzo wiele. Odeszło się już od koncepcji „dyktowania” człowiekowi przez Boga treści Pisma świętego. Dziś jest bezsporne, że Pismo święte wymaga interpretacji. Pozostały jednak ogromne zaszłości wynikające z blokad jakie narzucił sobie Kościół chrześcijański. Przez wprowadzenie dogmatów sam wprowadził siebie w stan hibernacji rozwojowej. Wraz z upływem czasu zmieniają się ujęcia teologiczne oraz perspektywy ich myśli. Blokada założona przez Kościół zwraca się przeciw niemu. Dzisiaj dogmaty bardziej kojarzą się z dogmatyzmem (skostnieniem). Co ciekawe, dogmatyka jest kwestionowana, nie tylko przez niewierzących, czy niekatolików, ale nawet przez samych teologów katolickich. Przez głoszenie ewentualnych kar Bożych Kościół wprowadzał u wiernych lęk i strach. Bóg jest przedstawiany nieprawdziwie i karykaturalnie. Przekaz katechezy jest w dużym stopniu infantylny. 

          Ubranie służy do okrycia się przed zimnem. Można użyć do tego zwykłego ciepłego łacha lub pięknego, modnego odzienia. Podobnie jest w religii. Można podawać suche fakty lub przez odpowiednią oprawę, przeżywać ją głęboko i pięknie. To zapotrzebowanie na przeżywanie wiary spowodowało, że wiara obrosła w piękne opowiadania, legendy i mity. Religia jest obrazowaniem spraw Bożych. Trzeba przyznać, że wypracowany kult jest piękny i niekoniecznie trzeba w nim coś zmieniać. Dla niektórych jednak ważna jest Prawda bez domieszek. Obecnie o wiele lepiej przeżywam kult wiary, znając jej podstawy i pochodzenie. Nie oburzam się na takie czy inne cytaty biblijne. Jestem spokojny, bo wiara moja jest rozumna.           

          Stwórca stworzył Świat jako rzeczywistość realną. Wiedza o tym została przekazana człowiekowi przez Boga na różne sposoby. Człowiek odczytywał Boga na sposób ludzki. Ponieważ każdy człowiek posiada inną zdolność pojmowania, rozumowania, można uznać, że tyle jest obrazów wiary co ludzi na świecie. One to były powodem wielu nieszczęść i wojen. Paradoksem jest, że wiara,  która powinna łączyć, tak wielu ludzi poróżniła. Wydaje mi się, że ludziom postawione zostało zadanie pokonania tego paradoksu, aby objawiła się w człowieku zdolność do miłowania.

          Jak wspominałem, pierwsze Księgi Pisma świętego (Księga Rodzaju, Księga Wyjścia, Księga Kapłańska, Księga Liczb, Księga Powtórzonego Prawa i następne) przeredagowywane były wielokrotnie i to w odstępach kilkuset lat. Można zadać sobie pytanie jaka jest wiarygodność Pisma świętego, utworu kompilowanego, przerabianego, na nowo opisywanych zdarzeń?

          Aby odpowiedzieć sobie na to pytanie należy zastanowić się nad celem powstania Pisma świętego. Generalnie pisarze żydowscy chcieli przekazać, że są narodem wybranym przez Boga-Stwórcę. Pismo święte jest przede wszystkim przekazem religijnym. Wszystkie użyte formy literackie miały służyć temu celowi. Nie należy szukać w Piśmie świętym odpowiedzi na pytania, których autorzy biblijni sami nie znali lub które ich zupełnie nie interesowały (Herbert Haag teolog katolicki 1915–2001),a więc np. dokładna historia żydowska, opis powstania świata, prawa przyrody itp. Do pisania Pisma świętego włączył się sam Stwórca. Jego słowo wcieliło się w szatę ludzkiego słowa. Nałożył On na tekst ludzki tajemnice swojego Objawienia. Jest więc autorem nadrzędnym, człowiek zaś autorem narzędnym.

          Słowo Boże zostało dostosowane do ludzkiej mowy. Przekazywane było przez ludzi żyjących w określonych środowiskach kulturowych, zwyczajach i mentalności. Słowo Boże nie tłumiło żadnej z cech przynależnych autorom. Bóg mówił do starożytnych Izraelitów językiem ich czasów. Pisarze biblijni byli Semitami, mówiącymi i myślącymi po semicku.  Pisarze natchnieni nie byli ograniczani przez Boga. Korzystali oni ze swych naturalnych uzdolnień, z zasobów wiedzy i różnych źródeł ustnych i pisanych.  Należy przypuszczać, że hagiografowie mieli „widzenia duchowe” (natchnienia), doświadczenia mistyczne. Znajdowali się w stanie religijnej ekstazy. Wpadali w ten stan pod wpływem konkretnych, historycznie określonych wydarzeń, przy czym doświadczali wszechmocy Jahwe.  Kierowali się intuicją, która pozwalała odczytać to, co się dzieje. Mieli też zdolności „iluminacji” tzn. odkrywania prawdy, w tym, co zgłębiali. Każdego typu uniesienia ekstatyczne były trudne do opisania i przekazania.  Słowa nigdy w pełni nie oddają tego, co Boże. Trudno jest wyrazić to, co niewyrażalne i nieskończone.

          Hagiografowie nie byli dobrymi historykami w naszym pojęciu. Nie troszczyli się o przedstawienie faktów według ich chronologicznego następstwa. Ich historia służyła innym celom – miała ukazać historię Zbawienia.

          Na tekst biblijny nasadzona była prawda o Bogu. Bóg jako Osoba zwraca się osobiście do każdego człowieka i domaga się osobistej odpowiedzi przez wiarę. Naszym zadaniem jest właściwe odczytanie treści teologicznych, co Pan Bóg chciał powiedzieć przez dany fakt historyczny, czy zdarzenie. Zdania mogą posiadać sens dosłowny (literalny) i przenośny: zebrały się drzewa, by namaścić króla nad sobą (Sdz 9,8–15). Przenośnia (metafora) nie zawsze może być jasna i czytelna. Często sens odczytuje się z kompilacji myśli umieszczonych w różnych częściach Pisma świętego. Sens hiperboliczny jest wtedy, gdy poszczególnym słowom nadaje się zakres znaczeniowy o wiele większy, niż im to z natury przysługuje. Dość często mamy w Biblii do czynienia z sensem typologicznym (w ST osoba lub wydarzenie przypomina osobę lub wydarzenie z NT), np. Adam jest typem Chrystusa.

          Dla łatwiejszego zapamiętywania treści Biblia posiada schematy pamięciowe, perykopy, powtórzenia.

          Historia Przymierza miała być drogowskazem do Zbawienia. Taki sposób objawienia wymagał bardzo długiego czasu (wielu pokoleń). Bóg stopniowo odsłaniał swój plan Odkupienia. Biblia pokazuje zatem proces dojrzewania ludzi do wiary.

          Bóg wiedział, że Jego słowa będą ciągle czytane od nowa, przez nowe pokolenia i kultury. Dlatego słowa, których użył mają wymiar ponadczasowy, tak, aby każde pokolenie mogło właściwie dla siebie odczytać sens Bożego objawienia.

          Aby zrealizować swój zamiar pisarze (hagiografowie) korzystali z różnych środków przekazu. Wykorzystali dostępne opowieści innych narodów i religii (Ahury Mazdy, religie sumerów, kananeńską, religie starożytnego Egiptu), przepracowali je na swój sposób. Nadawali im inny, nowy sens. Bajki, słownictwo, zwroty, sentencje przenikały do Starego Testamentu. Daje się odczytać bezpośrednie zapożyczenia  z języka Egiptu. Nie wykluczone jest, że teksty egipskie mogły być inspiracją dla tekstów hebrajskich (uczony rosyjski Turajew).

 

Przykład

          Nadstaw uszy twoje, uważaj na słowa, które mówię, zwróć serce swoje ku ich zrozumieniu – mówi faraon Amenemope do swojego syna w Mądrościach Amenemope.

 

Podobny tekst jest w Księdze Przysłów:

 

        Skłoń ucho swoje i uważaj na słowa moje, i zwróć serce swoje ku ich zrozumieniu – mówi do swego syna mądry Salomon w Księdze Przysłów 2,1–2 według przekładu J. Wujka.

 

          Jeśli ktoś wierzy w Boga, odwieczny ład kosmiczny, właściwą drogę postępowania i piękno świata — to nie może się zamykać w skorupie ciasnego dogmatyzmu i nie dostrzegać oczywistych faktów: przecież Stwórca równie dobrze mógł objawić się Ptahhotepowi jak Mojżeszowi. Bóg nie jest wszak związany czasem, ani przestrzenią. Identyczność tekstów i dawność pierwotnego objawienia powinna raczej umacniać wiarę, niż ją obalać. Nic nie stoi na przeszkodzie, aby traktować Biblię jako arkę, dzięki której ocalały starożytne klejnoty myśli ludzkiej i słowo boże. Ale trzeba też umieć oddzielić w niej to, co pierwotne i natchnione, od tego, co wtórne i ułomne(Rechmaat Nachti – egiptolog i badacz).

          Hermeneutyka (sposób odczytywania) biblijna jest obecnie bardzo naukowa. Stosuje się następujące metody: metodę historii form (formgeschichte – zajmuje się przedliterackim procesem kształtowania się tekstów), metodę historii tradycji (traditionsgechichte), metodę historii redakcji (redaktionsgechichte). Pomocą w studium języków biblijnych są gramatyki, konkordancje (alfabetyczny spis wyrazów, zdań, znaków lub symboli znajdujących się w jakimś dziele literackim), synopsy (zestawianie ze sobą tekstów paralelnych z różnych dzieł literackich), słowniki oraz statystyczne zestawy słownictwa biblijnego (bardzo w tym pomogły komputery). Ważną metodą badawczą jest analiza porównawcza pozwalająca ustalić pewne kryteria poprawności tekstu. Charakterystyczną cechą kompozycji literackich był paralelizm (synonimiczny, antytetyczny, syntetyczny), polegający na dwukrotnym wypowiadaniu myśli.

          Nie należy oburzać się na stwierdzenie, że Pismo święte jest w większości opisem pragnień Semitów niż rzetelnym opisem faktów.

          W swojej konstrukcji Pismo święte jest arcydziełem literackim, ale też przekazem myśli teologicznych. Teologia w Niej jest pochodzenia boskiego i nie może być w Niej pomyłki (z tym dogmatem zgadzam się całkowicie). Aby Pismo święte prawidłowo odczytać należy spojrzeć na Nią oczyma wiary. Warto pamiętać, że Biblię objaśnia najlepiej sama Biblia (Anna Świderkówna).

          Rada praktyczna. Bez przygotowania fachowego Pismo święte można odczytać opacznie. Kościół o tym wiedział, dlatego do początków XX wieku był niechętny w Jej publikowaniu (Starego testamentu).

 

Zachowane dowody (artefakty) pisane.

 

Paleta Narmera o rozmiarach 63 na 42 cm. Przekazuje językiem piktograficznym scenę z życia Egiptu ok. 3000 lat przed Chr.

 

Kodeks Hammurabiego na bloku bazaltowym (koniec XVIII–początek XVII w. przed Chr). Zawiera on 282 praw, a niektóre z nich znajdą się później w Prawie Mojżeszowym (np. „oko za oko, ząb za ząb”).

 

Stela Merenptaha powstała ok. 1210 r. przed Chrystusem. Jest to obelisk z czarnego marmuru o wysokości ponad 2 metrów. Upamiętnia on zwycięstwa faraona nad swoimi wrogami (Hyksosi  – przybysze z Azji, skąd musieli przechodzić przez Kanaan) w Kanaanie. Wśród pobitych nieprzyjaciół wymieniony jest również Izrael.

Stela Meszy (obelisk Moabicki) pochodzi z IX w. przed chr. Płyta ponad metrowej długości zawiera w 65 % inskrypcję opisującą panowanie Meszy, króla Moabu.

Inskrypcja z tunelu Siloe to zapis na kamieniu w języku hebrajskim o królu Ezechiaszu (728–699) i jego przebudowie infrastruktury wodnej Jerozolimy.

Księga Umarłych (papirus egipski)  pochodzi z ok. 1300 r. przed Chr. Posiadany fragment posiada magiczne zaklęcia przeznaczone dla Nakhta, znaczącego urzędnika faraona, które miały mu pomóc w przejściu przez sąd.

Biblioteka króla Asurbanipala (668–627) składająca się z 25 000 tabliczek glinianych, na których pismem klinowym są  zapisane też poematy mitologiczne (Enuma elisz – „Kiedy w górze”).

Papirus Rylandsa o rozmiarach 9 na 6 cm. zawiera fragment Ewangelii według św. Jana 18,31–33. Papirus datowany jest na lata 120–125.

Poemat o Gilgameszu z Mezopotamii napisany na tabliczkach glinianych. Do naszych czasów przetrwało pięć niezależnych sumeryjskich poematów o Gilgameszu, spisanych w większości na tabliczkach z pierwszej połowy II tys. przed Chr., ale będących najprawdopodobniej kopiami starszych utworów, pochodzących z końca III tys. przed Chr. Niektóre z występujących w nich wątków włączone zostały później do słynnego akadyjskiego „Eposu o Gilgameszu”. 

Kroniki Babilońskie to opis na tabliczkach glinianych historii Babilonii od połowy VIII do połowy III wieku przed Chr. Zawiera listę królów i dynastii władających Babilonią, począwszy od władców z dynastii starobabilońskiej (1894–1595 przed Chr.), aż do władców z dynastii Seleucydów (III–II w. przed Chr.).

Cylinder Cyrusa to gliniany walec o długości 25 cm datowany na ok. 536 r. przed Chr. Opowiada w piśmie klinowym o Cyrusie, królu perskim, który w 539 r. zdobył Babilonię.

Kalendarz z Gezer to skorupa (ostraki) ceramiczna (z wapienia lub tynku) na której napisano w języku hebrajskim kalendarz. Tabliczka o wymiarach 11 i 7 cm datowana jest na X/IX w. przed Chr.

Ostraki z Lakisz to listy wysłane do Joasza, dowódcy Lakisz, przez Ozjasza w latach 589–586 przed Chr.