Łukasz był nawróconym Grekiem, prawdopodobnie z zawodu lekarzem, uczniem i współpracownikiem Pawła. Sam nie był świadkiem wydarzeń, a jedynie przekaźnikiem tego, co inni opowiadali. Czerpał materiały do opisywanych wydarzeń od naocznych świadków, których znał osobiście. Miał też wgląd do dekretów Soboru Jerozolimskiego. Prowadził własny dziennik podróży, które odbył z Pawłem (Dz 16,10–17; 20,5–21, 18; 27,1–28,16). W opracowaniach Łukasza widać własne literackie wykończenie tekstów. Łukasz portretował wydarzenia według własnych wizji. Charakteryzują się one niekiedy oryginalnością spostrzeżeń Łukasza. Miał predyspozycje do nadinterpretacji i swoistego uzupełniania zdobytych wiadomości. Łukasz przekazał nie tylko same fakty, lecz próbował interpretować zdarzenia i nadawać im teologiczny sens. Można powiedzieć, że miał swoją teologię i własny punkt widzenia.
Apostoł stworzył dwutomowe dzieło, ewangelię i Dzieje Apostolskie. Kompozycja trzeciej ewangelii jest dosyć prosta, a jej punkt centralny stanowi Jerozolima. Jego ewangelia jest najbardziej emocjonalna. Język grecki, jakiego używa jest piękny, bogaty i elastyczny.
Dla ewangelisty historia jest bazą wypadową do opracowania ewangelii i listów. Nie interesuje go historia w dzisiejszym znaczeniu i rozumieniu. Łukasz udowadnia, że przyszłość jest ściśle związana z teraźniejszością. Pragnie przedstawić kerygmatycznie Jezusa w czasie i w historii. Czas Starego Testamentu nazywa obietnicą, czas Jezusa wypełnieniem, a czas Kościoła wypełnieniem obietnic Jezusa. Chrystusa przedstawia jako Zbawcę w centrum historii i świata.
Łukasz stara się opowiedzieć historię Jezusa na podstawie rzetelnie zebranych dokumentów i relacji naocznych świadków. Wzorował się na literaturze egipskiej. Przeprowadził dla swych pisarskich potrzeb dokładne studia historyczne: Wielu już starało się ułożyć opowiadanie o zdarzeniach, które się dokonały pośród nas, tak jak nam je przekazali ci, którzy od początku byli naocznymi świadkami i sługami słowa. Postanowiłem więc i ja zbadać dokładnie wszystko od pierwszych chwil i opisać ci po kolei, dostojny Teofilu, abyś się mógł przekonać o całkowitej pewności nauk, których ci udzielono (Łk 1,1–4). Jego ewangelia adresowana była do Greków i nawróconych pogan. Bóg nawiedził swój lud: Niech będzie uwielbiony Pan, Bóg Izraela, że nawiedził lud swój i wyzwolił (Łk 1,68). Syn Boży stał się człowiekiem, abyśmy mogli stać się dziećmi Bożymi. Łukasz pragnie ukazać wypełnienie się obietnic Starego Testamentu oraz realizację zbawienia przez interwencje Boże w historię. Rzeczywiste wydarzenia z życia Jezusa uznał za fundament wiary, a swoje pismo za kontynuację katechezy apostolskiej. Ewangelista nawiązuje do postaci historycznych: W owym czasie wyszło rozporządzenie Cezara Augusta, żeby przeprowadzić spis ludności w całym państwie (Łk 2,1). Było to w piętnastym roku rządów Tyberiusza Cezara. Gdy Poncjusz Piłat był namiestnikiem Judei, Herod tetrarchą Galilei, brat jego Filip tetrarchą Iturei i kraju Trachonu, Lizaniasz tetrarchą Abileny. Najwyższymi kapłanami byli Annasz i Kajfasz.
Spośród synoptycznych ewangelistów Łukasz najpełniej podejmuje problem duchowości uczniów Chrystusa. Być uczniem Jezusa oznacza żyć z nim w ścisłej relacji, kroczyć drogą Nauczyciela; wszyscy uczniowie, nie wyłączając kobiet (Łk 8,1–3) powołani są do naśladowania Jezusa (Łk 9,23–24). Łukasz jest najbardziej radykalnym ze wszystkich ewangelistów. Dźwiganie krzyża każdego dnia wyraża w surowości i bezkompromisowego życia, oderwaniu się nie tylko od bogactwa, ale nawet od własnej rodziny: Jeśli kto przychodzi do Mnie, a nie ma w nienawiści swego ojca i matki, żony i dzieci, braci i sióstr, nadto i siebie samego, nie może być moim uczniem (Łk 14,26). Nie chodzi tu o uczucie nienawiści, lecz o wewnętrzne oderwanie się, o postawienie miłości Boga i Chrystusa ponad wszystko, nawet ponad najbliższych (przypis). Łukasz szczególnie położył nacisk na uniwersalność zbawienia: I wszyscy ludzie ujrzą zbawienie Boże (Łk 3,6; por. Iz 40,5); Wiedzcie więc, że to zbawienie Boże posłane jest do pogan (Dz 28,28); w imię Jego głoszone będzie nawrócenie i odpuszczenie grzechów wszystkim narodom (Łk 24,47). Pragnie on pokazać Jezusa jako Zbawcę wszystkich ludzi.
Rodowód Jezusa podany przez Łukasza, jakkolwiek zewnętrznie jest rodowodem Józefa, w rzeczywistości jednak jest najprawdopodobniej rodowodem Najświętszej Panny. Jeśli Maryja nie miała braci, a była dziedziczką, to mąż jej Józef wchodził w prawa i przywileje synowskie w stosunku do Helego, który był Jej ojcem (przypis Łk 3,23).
Niektóre teksty Łukasza uważa się za dokładniejsze niż np. Mateusza. Np. według Mateusza: Błogosławieni ubodzy w duchu, albowiem do nich należy królestwo niebieskie (Mt 5,3), a Łukasza: Błogosławieni jesteście wy, ubodzy, albowiem do was należy królestwo Boże (Łk 6,20). W tym przypadku przyjmuje się, że Łukasz wierniej przenosi słowa Chrystusa niż Mateusz. Mateusz dodaje od siebie w duchu. Chciał, aby nauka Chrystusa została zrozumiana zarówno przez biednych jak i bogatych (bo tacy byli adresaci). Nie jest istotne bogactwo czy ubóstwo materialne, lecz ubóstwo ducha (na wzór Chrystusa „cichego i pokornego”).
Łukasz w Jezusie widzi przede wszystkim prowadzonego przez Ducha Świętego Proroka oraz Zbawcę świata, który kieruje swoją miłość do biednych i do grzeszników. Dlatego Dante Alighieri (1265–1321) zafascynowany akcentami miłosierdzia, dobroci i delikatności, nazwał Łukasza piewcą łagodności Chrystusa (Monarchia I,16: scriba mansuetudnis Christi). Jest on szczególnie wyczulony na biedę. W porównaniu z innymi ewangelistami, Łukasz wspomina dużo częściej wdowy – symbol osób słabych i bezbronnych (podeszłą w latach Annę 2,37, matkę zmarłego chłopca z Nain 7,12).
Łukasz był piewcą łaskawości Chrystusa. Tylko on potrafił przekazać Jezusa tak pięknie w kolorach chwały i majestatu. Jezus jest dla niego przede wszystkim Zbawicielem. Uwalnia od grzechu, zbawia to, co zginęło. Łukasz wielokrotnie przedstawia mowy Piotra, Jakuba, Pawła, Szczepana i innych. Nie są to stenogramy, ale swobodne opracowania, w których streszcza on rzeczywiste przemówienia. Łukasz bardzo rzetelnie przekazywał treść przekazu. Szanował słownictwo, jakiego używali mówcy. Koloryt tekstów jest jego kunsztem literackim. Przykładem może być fragment z Dziejów Apostolskich: Kiedy uporczywie wpatrywali się w Niego, jak wstępował do nieba, przystąpili do nich dwaj mężowie w białych szatach. I rzekli: «Mężowie z Galilei, dlaczego stoicie i wpatrujecie się w niebo? Ten Jezus, wzięty od was do nieba, przyjdzie tak samo, jak widzieliście Go wstępującego do nieba» (Dz 1,10–11). Tekst ten pokazuje zdolności autora do obrazowania treści teologicznych. Pod względem historiograficznym jest to fikcja literacka.
Łukasz był bardzo przychylny kobietom. Kobieta była dla niego pełnym członkiem Kościoła i prawdziwym uczniem Jezusa. Niewiasty są wdzięcznymi słuchaczami Słowa Bożego. Ulubionym tematem Łukasza jest też modlitwa: Powiedział im też przypowieść o tym, że zawsze powinni modlić się i nie ustawać (Łk 18,1). Jeśli więc wy, choć źli jesteście, umiecie dawać dobre dary swoim dzieciom, o ileż bardziej Ojciec z nieba da Ducha Świętego tym, którzy Go proszą (Łk 11,13). Prosta modlitwa niebiosa przebija (brevis oratio penetrat coelos), jest mostem do nieba. Modlitwa jest sprawą miłości, a nie kontraktu. Łukasz nazywany jest „ewangelistą modlitwy”: Czuwajcie więc i módlcie się w każdym czasie, abyście mogli uniknąć tego wszystkiego, co ma nastąpić, i stanąć przed Synem Człowieczym (Łk 21,36).
Ewangelię Łukasza można traktować jako trzeci stopień wtajemniczenia chrześcijańskiego. Człowiek dojrzały odczuwa potrzebę ewangelizacji. Ewangelia przedstawia Chrystusa ciągle w podróży, podczas której głosi Dobrą Nowinę. Jezus zbliża się powoli, lecz zdecydowanie do Jerozolimy, gdzie ma umrzeć i zmartwychwstać.
Po napisaniu ewangelii, Łukasz napisał także Dzieje Apostolskie, w których opowiada o początkach Kościoła. Napisane zostały w języku greckim, prawdopodobnie w Grecji. Czas redakcji umiejscawia się między 70–80 r. po Chr. Dzieje Apostolskie są kontynuacją Ewangelii św. Łukasza. Nie wiadomo, na ile Łukasz jako autor Dziejów Apostolskich historycznie wiernie oddaje mowy Jezusa.
