W historii doktryny chrześcijańskiej ważną rolę odegrał prąd filozoficzno-teologiczny augustianizm pochodzący od Augustyna  (354–430). Przez wiele wieków będzie inspirował  filozofów i teologów.

           Aureliusz Augustyn ur. się w 354 r. w Tagaście (dzisiejsza Algieria) w średniozamożnej rodzinie, z ojca Patrycjusza, poganina, i matki Moniki, chrześcijanki. W Kartaginie ukończył studia wyższe. Wykształcony  na klasycznych wzorach łacińskich rozczarował się do Biblii (zwłaszcza do ST), rażącej go niedoskonałością[1]. Poznał tam doktrynę manichejczyków (373). Katolicyzm uważał za niegodny człowieka wykształconego. Rozbieżność między nauką manicheńczyków a praktyką ich życia oraz ograniczona wiedza przywódców sekty zadecydowały o stopniowym oddalaniu się od manicheizmu[2]. Kolejno skłaniał się do sceptycyzmu i neoplatonizmu. Pod wpływem bpa Ambrożego przyjął chrzest. Wrócił do Afryki i w rodzinnym mieście Tagaście założył tam wraz z przyjaciółmi pierwszą wspólnotę augustiańską. W 391 roku Augustyn przybył do Hippony, gdzie biskup Waleriusz wyświęcił go na kapłana. Tam założył drugą wspólnotę augustiańską. W 396 roku umarł biskup Hippony Waleriusz, a Augustyn został obrany jego następcą. Augustyn umarł w 430 r.

          Był jednym z największych Ojców Kościoła. Zajmował się szerokim wachlarzem tematycznym istotnym dla ówczesnego Kościoła. Jego działalność koncentrowała się na walkę z herezjami. Jego dzieła przepojone są duchem neoplatonizmu. Interesowała go prawda i możliwość jej poznania,  zajmował się problemem szczęścia i możliwością jego osiągnięcia, działaniem Opatrzności, ładu we wszechświecie, istnienia i pochodzenia zła, nieśmiertelności duszy. Do założeń religii chrześcijańskiej przystosował doktrynę neoplatonizmu[3], głoszącą pochodzenie całej rzeczywistości od absolutu. Augustyn przedstawiał Boga jako Pełny Byt Osobowy, jako Dobro, Miłość, jako Prawdę i Byt duchowy.

          Jego teologia zachwycała, niekiedy wzbudzała niechęć. Trudno uznać, że stworzył oddzielny system filozoficzny. Na podbudowie neoplatońskiej przedstawił chrześcijańską wizję rzeczywistości. Reprezentował rygoryzm kościelny. Był zwolennikiem aksjomatu św. Cypriana: extra Ecclesiam salus nulla (poza kościołem nie ma zbawienia). Popierał stosowanie środków przymusu fizycznego do nawracania donatystów. Siłą swego ogromnego autorytetu narzucił chrześcijaństwu absolutnie chorobliwe podejście do ludzkiej seksualności (Paweł Kozacki OP).

 

Cytaty Augustyna

Życie szczęśliwe to radość z prawdy.

Jeżeli nikt mnie o to nie pyta, wiem. Jeżeli pytającemu usiłuję wytłumaczyć, nie wiem.

Jeśli kochasz brata, którego widzisz, zobaczysz i Boga; zobaczysz miłość, w której mieszka sam Bóg.

Kochaj i czyń, co chcesz[4].

Stworzyłeś nas [Boże] dla siebie, i niespokojne jest serce nasze, dopóki nie spocznie w Tobie[5].

Człowiek może wierzyć tylko wtedy, jeśli chce.

Kto dysputuje, odróżnia prawdę od kłamstwa.

Bóg jest nam bliższy, niż my sami sobie.

Dla czystych wszystko jest czyste.

Wierzę, aby zrozumieć.

Człowieku, naucz się tańczyć, bo aniołowie w niebie nie będą wiedzieć, co z tobą zrobić.

Nowy Testament jest ukryty w Starym, a Stary staje się zrozumiały w Nowym.

A gdybym przypadkiem napotkał w nich zdanie, które by się wydawało być przeciwne prawdzie, to nie wahałbym się twierdzić, że przyczyną jest albo niedokładny odpis, albo tłumacz źle przełożył, albo ja sam błędnie je zrozumiałem.

Także Jan nie powiedział tak, jak jest, lecz jak potrafił, gdyż człowiek mówił o Bogu.

Księgi Rodzaju nie napisano, aby nam powiedzieć, jak powstało niebo, ale jak niebo osiągnąć.

 

Cytaty polemiczne Augustyna

Kto lęka się śmierci, nie kocha Boga.

Chociaż nie widzimy objawień aniołów, to przecież, że są aniołowie, wiemy z wiary i czytamy, że wielu ludziom się ukazali.

Pismo św. nie wypowiada się kiedy i jak anioły zostali powołani do istnienia. Jedni ojcowie Kościoła utrzymują, że anioły zostali stworzeni przed światem materialnym, a inni, że równocześnie ze światem materialnym

 

          Nie jest słuszne trzymanie się ściśle zasady Augustyna, że każda interpretacja Pisma świętego, która odrywa się od sensu zamierzonego przez autora natchnionego jest fałszywa. 

          Trudno przyjąć pogląd Augustyna, że umarli w stanie grzechu pierworodnego (także niemowlęta) zostaną potępieni.

 

          Filozoteizm dostrzega zbieżność swoich poglądów z augustianizmem odnośnie  opisu relacji duszy do Boga, do otoczenia (ciała, świat). Człowiek jest jednością duszy i ciała, jednak dusza posiada życie na mocy własnej natury. Dusza  ma świadomość siebie. Relacja duszy z ciałem człowieka pozwala na jej kontrolę. Prawda zapisana w rzeczywistości realnej jest niepewna. Zapisana w duszy (w przestrzeni transcendentnej) jest wieczna (stan Prawdy). Przez tę samą naturę (duszy i Boga) człowiek może odczytywać stan Prawdy[6]. Zdobywa przez to świadomość. Życie duszy jest dynamiczne, podobnie jak działania Boga. Źródłem działania duszy jest wola. Ona może sięgać po najwyższe działanie jakim jest miłość: Kochaj i czyń, co chcesz. Dzięki duchowi (mens) dusza jest otwarta na Boga[7].