Chrześcijaństwo, jako religia, ma swoje podstawy w Biblii, jednak istnieje wiele źródeł pozabiblijnych, które dostarczają cennych informacji na temat wczesnego chrześcijaństwa, jego rozwoju, doktryn oraz historycznych kontekstów:
1) Józef Flawiusz (ok. 37-100 n.e.). Żydowski historyk, który w swoich dziełach, takich jak “Dawne dzieje Izraela” i “Wojna żydowska“, odnosi się do postaci Jezusa i Jana Chrzciciela, dostarczając pozabiblijnych odniesień do chrześcijaństwa. Jednak przekaz Flawiusza jest od dawna kwestionowany (jak mógł pisać o Jezusie jako o mesjaszu?).
2) Tacyt (ok. 56-120 n.e.): Rzymski historyk, w swojej “Rocznikach” (Annales) opisuje prześladowania chrześcijan za czasów Nerona, co stanowi jedno z pierwszych pozabiblijnych świadectw o chrześcijanach. Jednak niektórzy badacze uważają, że przekaz jego jest późniejszą wstawką,
3) Pliniusz Młodszy (ok. 61-113 n.e.). W listach do cesarza Trajana omawia kwestie związane z chrześcijanami, ich zwyczajami i prześladowaniami, co daje wgląd w praktyki wczesnych wspólnot chrześcijańskich.
4) Swetoniusz (ok. 60 – 130), rzymski pisarz historyk wspomina: “Neron ukarał torturami chrześcijan, wyznawców nowego i zbrodniczego zabobonu”. Jak znamy z historii, Neron posłużył się chrześcijanami do zatuszowania własnej głupoty, podpalając Rzym. Niektórzy badacze uważają, że Swetoniusz pisał o innym Chrystusie – Jezus Chrystus nie mieszkał w Rzymie i nie mógł podburzać do buntu.
5) Klemens Rzymski (ok. 35-99 n.e.). Jego listy, szczególnie „List do Koryntian”, są jednymi z najstarszych pism chrześcijańskich poza Nowym Testamentem.
6) Ignacy Antiocheński (ok. 35-108 n.e.). Jego listy, napisane w drodze na męczeństwo w Rzymie, są ważnym świadectwem życia i teologii wczesnych chrześcijan.
7) Justyn Męczennik (ok. 100-165 n.e.). Jego “Apologie” i “Dialog z Żydem Tryfonem” są kluczowe dla zrozumienia obrony chrześcijaństwa przed zarzutami pogan i Żydów.
8) Orygenes (ok. 185-254 n.e.). Był jednym z najbardziej wpływowych teologów i egzegetów wczesnego Kościoła. Jego dzieła, takie jak “O zasadach” czy “Przeciw Celsusowi“, dostarczają głębokiego wglądu w wczesną myśl chrześcijańską.
9) Ewangelie apokryficzne. Choć nie uznane za kanoniczne, takie jak „Ewangelia Tomasza” czy „Ewangelia Piotra”, są ważnymi źródłami, ukazującymi różnorodność wczesnych poglądów chrześcijańskich.
10) Apokryfy Dziejów Apostolskich Opisy przygód apostołów, takich jak „Dzieje Piotra” czy „Dzieje Pawła i Tekli”, dostarczają dodatkowych, choć często legendarnych, informacji o ich misjach.
11) Kodeksy z Nag Hammadi (IV w. n.e.). Zawierają wiele tekstów gnostyckich, takich jak „Ewangelia Tomasza” czy „Ewangelia Prawdy”, które ukazują alternatywne interpretacje nauk chrześcijańskich i są świadectwem różnorodności teologicznej wczesnego chrześcijaństwa.
12) Źródła archeologiczne.
– Katakumby rzymskie: Malowidła, inskrypcje i symbole chrześcijańskie w katakumbach, takich jak Katakumby św. Kaliksta, dostarczają dowodów na kult i wiarę wczesnych chrześcijan.
– Inscriptiones Christianae. Epigraficzne świadectwa, takie jak nagrobki czy graffiti, które potwierdzają istnienie i rozprzestrzenianie się wspólnot chrześcijańskich w różnych regionach Imperium Rzymskiego.
13) Żydowskie i pogańskie pisma polemiczne:
– Celsus (II w. n.e.). Jego dzieło „Prawdziwe słowo” (gr. Logos Alēthēs) jest jedną z najwcześniejszych pogańskich krytyk chrześcijaństwa.
– Talmud. Zawiera pewne wzmianki o Jezusie (pod nazwą „Jeszu”) oraz jego uczniach, które choć polemiczne, są ważnymi źródłami pozabiblijnymi.
14) Listy i zarządzenia cesarskie:
– Edykty cesarzy rzymskich: Na przykład edykt cesarza Konstantyna z 313 r. n.e., zwany Edyktem Mediolańskim, który zalegalizował chrześcijaństwo w Cesarstwie Rzymskim, jest ważnym dokumentem pozabiblijnym.
Powyższe źródła, razem z Biblią, tworzą bogaty kontekst do badania wczesnego chrześcijaństwa, jego rozwoju, sporów teologicznych oraz interakcji z innymi religiami i kulturami. Każde z nich dostarcza unikalnych perspektyw i pomaga zrozumieć, jak chrześcijaństwo stało się jedną z największych religii świata.
