Księga Sędziów nie jest dokumentem historycznym w nowożytnym sensie, takim jak kronika czy relacja oczami naocznego świadka. Stanowi natomiast tekst o charakterze religijnym i literackim, głęboko zakorzeniony w nurcie deuteronomistycznym – podejście teologiczne. Głównym celem autorów i redaktorów Księgi nie było przedstawienie chronologicznie uporządkowanego i neutralnego opisu wydarzeń, lecz teologiczna interpretacja dziejów Izraela. Narracja podporządkowana jest idei przymierza z Jahwe – niewierność ludu prowadzi do klęski i ucisku ze strony wrogów, natomiast nawrócenie i powrót do Boga skutkują wybawieniem i odrodzeniem wspólnoty.
Jedną z istotnych cech Księgi Sędziów jest brak spójnej chronologii. Czasy panowania poszczególnych sędziów są przedstawione w sposób niesystematyczny – ich długość sumuje się do ponad 400 lat, co pozostaje w sprzeczności z innymi biblijnymi przekazami oraz z danymi pochodzącymi ze źródeł pozabiblijnych. Opowieści zawarte w księdze są regionalne, skupione wokół poszczególnych plemion i obszarów Kanaanu. Brakuje jednego ośrodka władzy i wyraźnie zarysowanej struktury państwowej, co dobrze oddaje realia tzw. epoki plemiennej, ale może również świadczyć o redakcyjnym scaleniu różnych lokalnych tradycji w jedną, uogólnioną narrację.
Z punktu widzenia archeologii, Księga Sędziów nie znajduje jednoznacznego potwierdzenia. Dla wielu opisanych wydarzeń – jak np. niektóre bitwy czy losy postaci takich jak Samson – brak jest wyraźnych śladów w materiale archeologicznym. Choć pewne miasta, takie jak Chasor czy Bet-Szemesz, wykazują ślady zniszczeń w okresie żelaza I (ok. 1200–1000 przed Chr.), trudno jest jednoznacznie powiązać te znaleziska z konkretnymi wydarzeniami opisanymi w księdze. Mimo to, ogólny obraz rozproszonego osadnictwa, braku scentralizowanej władzy i lokalnych konfliktów jest zgodny z wynikami badań nad tą epoką.
Niektórzy badacze dopuszczają możliwość, że postacie takie jak Debora, Gedeon czy Jeftach mają swoje pierwowzory w realnych wodzach plemiennych tamtego okresu. Inne postacie, jak Samson, mają charakter wyraźnie legendarny i epicki – pełne są cudowności, elementów folkloru i symboliki (np. nadludzka siła związana z włosami, walka z lwem, zburzenie świątyni). Ich obecność w narracji służy nie tylko przekazowi religijnemu, ale również funkcji literackiej i dydaktycznej.
Redakcja Księgi Sędziów miała miejsce znacznie później niż opisywane wydarzenia – prawdopodobnie w okresie monarchii lub nawet po upadku Judy (VII–VI wiek przed Chrystusem). Tekst został zredagowany przez środowiska deuteronomiczne, dla których celem było wykazanie, że tylko wierność przymierzu i silna, scentralizowana władza mogą zapewnić stabilność i błogosławieństwo od Boga. W ten sposób Księga wpisuje się w szerszy nurt literatury deuteronomistycznej, mającej na celu teologiczną reinterpretację historii Izraela w świetle przymierza i odpowiedzialności moralnej.
Księga Sędziów ukazuje okres podboju Kanaanu jako długi, rozciągnięty w czasie i niepełny. Obraz ten odbiega od triumfalistycznej narracji zawartej w Księdze Jozuego i wskazuje raczej na lokalne walki, powtarzające się zagrożenia ze strony sąsiadujących ludów – takich jak Filistyni, Ammonici czy Moabici – oraz brak jednolitej organizacji politycznej. W ten sposób tekst przekazuje wizję historyczną i religijną, w której chaos i upadek wynikają z braku posłuszeństwa wobec Jahwe oraz z braku silnego przywództwa.
Księga Sędziów nie jest rzetelną relacją historyczną, ale świadomie skonstruowaną opowieścią religijną, której celem jest przekaz teologiczny i ideologiczny. Mimo elementów legendarnych, niespójności chronologicznych i braku potwierdzeń w źródłach zewnętrznych, tekst ten pozostaje ważnym świadectwem świadomości religijnej starożytnego Izraela oraz próbą interpretacji jego dziejów w świetle przymierza z Bogiem.
Warto dodać, że «Pieśń Debory», zawarta w Księdze Sędziów 5, jest uznawana za jeden z najstarszych fragmentów Biblii hebrajskiej i zarazem jeden z najstarszych zabytków literatury starożytnego Izraela.
Według wielu badaczy, pieśń ta powstała około XII wieku przed Chr., co czyni ją jednym z pierwszych świadectw języka hebrajskiego w formie poetyckiej. Przekazuje ona relację z militarnego zwycięstwa Izraelitów pod wodzą sędzi Debory i wojownika Baraka nad wojskami Kananejczyków dowodzonymi przez Siserę.
Debora, jako prorokini i sędzia, pełniła wyjątkową rolę w historii Izraela – była jedną z nielicznych kobiet, które zajmowały przywódcze stanowisko w życiu religijnym i społecznym ludu izraelskiego. Jej postać symbolizuje mądrość, odwagę i Boże prowadzenie.
Z literackiego punktu widzenia «Pieśń Debory» ma formę hymnu dziękczynnego, który nie tylko celebruje zwycięstwo, ale także podkreśla wierność Bogu jako klucz do pomyślności narodu. Utwór zawiera liczne archaizmy, paralelizmy i obrazowe metafory, co świadczy o jego starożytności i artystycznym kunszcie. «Pieśń Debory» ma ogromne znaczenie dla badań nad historią Izraela, ponieważ zawiera odniesienia do podziałów plemiennych, geografii Kanaanu oraz stosunków międzyplemiennych w epoce sędziów – okresie przed ustanowieniem monarchii izraelskiej.
W Księdze wielokrotnie pojawiają się postacie aniołów, co świadczy o tym, że autorzy byli pod silnym wpływem rozwijającej się angelologii – nauki o bytach niebiańskich – charakterystycznej dla późniejszych etapów tradycji judaistycznej, zwłaszcza okresu drugiej świątyni.
Wzmianki o aniołach w Biblii hebrajskiej i Nowym Testamencie są wyrazem wynikiem stopniowego kształtowania się złożonej doktryny religijnej, w której aniołowie pełnili funkcje posłańców Boga, wykonawców Jego woli i pośredników między niebem a ziemią.
