Księga Nahuma to jedno z tzw. „prorockich pism mniejszych” w Biblii hebrajskiej i Starym Testamencie. Tradycyjnie interpretowana jest jako zapowiedź i celebracja upadku Niniwy – stolicy Asyrii – w 612 r. przed Chr. Większość badaczy uważa, że księga powstała niedługo przed upadkiem Niniwy (ok. 630–612 r. przed Chr.). Niektórzy widzą w niej jednak kompilację późniejszych tradycji. Prorok Nahum pozostaje postacią nieznaną, o życiu nie wiemy nic poza jego imieniem i wzmianką o pochodzeniu (Elkosz). To rodzi pytania o historyczność samego proroka. Księga wyróżnia się kunsztownym językiem, poetyckimi obrazami i rytmiką. W jej pierwszym rozdziale częściowo występuje akrostych (alfabetyczna pieśń), co sugeruje, że mamy do czynienia z wysublimowaną literaturą, a nie wyłącznie spontanicznym proroctwem. Niektórzy uczeni dostrzegają, że księga mogła być redagowana lub dopełniana, zwłaszcza w części hymnicznej (Nah 1,2–8), która ma charakter bardziej ogólny i może pochodzić z tradycji mądrościowej lub liturgicznej.
Księga choć krótka i często pomijana w codziennej lekturze Biblii, kryje w sobie dramatyczną opowieść o Bożej sprawiedliwości i nieuchronnym sądzie nad narodami. Nahum, prorok żyjący prawdopodobnie w VII wieku przed Chr., zwraca swój wzrok ku Asyrii, a szczególnie ku jej stolicy, Niniwie, ukazując ją jako symbol pychy, przemocy i okrucieństwa, które nie mogą pozostać bez odpowiedzi.
Nahum przedstawia Boga przede wszystkim jako wojownika i mściciela. Już na pierwszych stronach księgi prorok opisuje Boga jako „Boga gniewu, który karze co kontrastuje” (Na 1,2), z bardziej łagodnymi obrazami Boga w innych księgach prorockich. Niektóry wersety mogą bulwersować: “mścicielem jest Pan i Władcą [pełnym] gniewu; Pan mści się nad swymi wrogami” (tamże). Nahum przedstawia Boga jako sprawiedliwego sędziego, którego cierpliwość wobec zła nie jest wieczna. To przestroga nie tylko dla Asyrii, ale i dla wszystkich narodów: żaden grzech i żadna brutalność nie pozostaną bez konsekwencji.
Centralnym tematem księgi jest zniszczenie Niniwy – miasta, które przez lata symbolizowało potęgę militarną i polityczną, a zarazem okrucieństwo wobec innych narodów. Prorok opisuje to zniszczenie w żywych, niemal kinetycznych obrazach: huk bitew, płonące mury, panikę mieszkańców. Narracja Nahuma nie jest neutralna – pełna jest emocji i wyraża głęboką satysfakcję z tego, że tyrania i bezprawie zostaną ukarane. Nie wzystkie wersety moga się podobać i akceptować: “mścicielem jest Pan i Władcą [pełnym] gniewu; Pan mści się nad swymi wrogami” (tamże).
Mimo że księga zdaje się być przede wszystkim księgą sądu, można w niej dostrzec także wymiar pocieszający. Dla ludu Izraela i dla tych, którzy doświadczali przemocy ze strony Asyrii, jest to obietnica Bożej ochrony i sprawiedliwości. Nahum nie tylko wyrokowuje zagładę Niniwy – on pokazuje, że zło jest przemijające, a dobro, jeśli trwa przy Bogu, znajdzie ostateczne zwycięstwo.
Styl księgi jest poetycki, pełen metafor, symboli i rytmicznego powtarzania fraz, co nadaje jej dramatyzmu. Obrazy w niej zawarte są zarówno sugestywne, jak i surowe – z jednej strony zachwycają literackim kunsztem, z drugiej niepokoją swoją brutalnością. Ta mieszanka grozy i piękna sprawia, że czytelnik doświadcza w księdze zarówno lęku przed gniewem Bożym, jak i poczucia sprawiedliwości, które ostatecznie zwycięża.
W przeciwieństwie np. do Jonasza, gdzie Niniwa otrzymuje szansę na nawrócenie, Nahum nie daje miejsca pokucie. Przesłanie sprowadza się do zapowiedzi całkowitej zagłady. Księga ma charakter nacjonalistyczny: ukazuje triumf Judy i upadek wroga. Bóg działa tu przede wszystkim jako obrońca swojego ludu, co bywa krytykowane jako zawężenie uniwersalizmu prorockiego. Nahum opisuje upadek Niniwy z entuzjazmem, wręcz z radością nad katastrofą przeciwnika. Współcześni badacze i teologowie często wskazują, że trudno to pogodzić z ideą miłości nieprzyjaciół czy uniwersalnym miłosierdziem Bożym. Księga obfituje w drastyczne wizje bitew, rzezi i zniszczenia (np. Nah 3). W zestawieniu z innymi prorokami, którzy nawoływali do sprawiedliwości społecznej czy duchowej odnowy, Nahum koncentruje się niemal wyłącznie na katastrofie militarnej.
Współcześnie niektórzy interpretują księgę jako wyraz ulgi i sprawiedliwości dla narodów uciskanych przez brutalną potęgę Asyrii. W tym sensie radość Nahuma jest zrozumiała psychologicznie i historycznie. Księga stawia pytania o to, czy można się cieszyć z klęski wroga, czy „zemsta Boża” może być traktowana jako dobra nowina – niektórzy badacze widzą w Nahum zapowiedź późniejszych apokaliptycznych wizji, gdzie los imperiów zawsze kończy się w ruinie, a Bóg objawia się jako suweren historii.
Księga Nahuma jest tekstem literacko pięknym, ale teologicznie i etycznie kontrowersyjnym. Krytycy zwracają uwagę na jej jednostronny obraz Boga jako mściciela oraz tryumfalistyczne podejście do przemocy. Z drugiej strony, w kontekście historycznym może być rozumiana jako głos ludu, który doświadczył terroru Asyrii i znalazł w proroctwie nadzieję na sprawiedliwość.
