Okres pomiędzy zmartwychwstaniem Jezusa a powstaniem pierwszej literatury ewangelicznej jest jednym z najbardziej fascynujących i zarazem trudnych do uchwycenia etapów w historii chrześcijaństwa.

          Po ukrzyżowaniu Jezusa (ok. 30 r.) uczniowie doświadczyli wydarzeń Jego zmartwychwstanie i spotkania ze Zmartwychwstałym. Ten okres nie był jeszcze czasem spisywania tradycji – wiara przekazywana była przede wszystkim ustnie (tzw. tradycja ustna). Apostołowie i pierwsi uczniowie głosili tzw. kerygmat (krótkie wyznania wiary): że Jezus umarł „za nasze grzechy” i został wskrzeszony przez Boga, a Jego powrót jest bliski.

          Uczniowie gromadzili się w Jerozolimie, tworząc pierwszą wspólnotę (tzw. Kościół jerozolimski). Rozwijały się pierwsze formy liturgii (np. łamanie chleba), hymnów i modlitw. Ewangeliczne tradycje o cudach, przypowieściach i słowach Jezusa zaczęto zapamiętywać i przekazywać ustnie, czasem w krótkich zbiorach.

          Paweł z Tarsu, nawrócony faryzeusz, rozpoczął podróże misyjne (ok. 50–60). Jego listy (np. 1 Tesaloniczan – ok. 50 r.) są najstarszymi zachowanymi pismami Nowego Testamentu. W listach nie znajdziemy jeszcze narracyjnej Ewangelii, lecz teologię krzyża i zmartwychwstania, wskazówki dla wspólnot, a czasem cytaty z tradycji ustnej o Jezusie.

          Dopiero kilkadziesiąt lat po wydarzeniach paschalnych uczniowie i ich następcy zaczęli spisywać opowieści o Jezusie. Najstarszą większość uczonych uznaje Ewangelię Marka (ok. 65–70 r.), powstałą prawdopodobnie w Rzymie lub Syrii. Potem powstają Ewangelie Mateusza i Łukasza (ok. 80–90), a najpóźniej Jana (ok. 90–100).

          Okres między zmartwychwstaniem a pierwszymi Ewangeliami to czas przejścia: od żywej pamięci i ustnej tradycji wspólnoty, przez pierwsze pisma listowe, aż do narracyjnych dzieł ewangelicznych.

          Najstarszym zachowanym tekstem chrześcijańskim jest 1 List do Tesaloniczan, napisany ok. 50 roku, a więc około 20 lat po zmartwychwstaniu. Nie oznacza to jednak, że w tym wcześniejszym okresie nie powstawały żadne materiały pisemne dotyczące nauki Jezusa. Istnieje duże prawdopodobieństwo, że funkcjonowały krótkie zbiory wypowiedzi (tzw. logia Jezusa) oraz zapisy hymnów, wyznań wiary i formuł liturgicznych, które były później wykorzystywane przez autorów Nowego Testamentu. To one mogły stanowić pomost między ustną tradycją a redakcją pierwszych Ewangelii.

          Przed Ewangeliami powstały inne listy Pawła (Galatów, 1 i 2 Koryntian, Rzymian itd.). Zawierają już cytaty z ustnych formuł wiary, hymny i wyznania, które prawdopodobnie funkcjonowały wcześniej jako niezależne teksty liturgiczne.

         Paweł cytuje fragmenty starszej tradycji, które najpewniej istniały przed jego listami:

1 Kor 15,3–5 – krótkie wyznanie o śmierci i zmartwychwstaniu Jezusa:  „Chrystus umarł za nasze grzechy zgodnie z Pismem, został pogrzebany, zmartwychwstał trzeciego dnia i ukazał się Kefasowi, a potem Dwunastu.” Uczeni uważają to za bardzo starą formułę, sięgającą lat 30. Flp 2,6–11 – tzw. „hymn chrystologiczny”, mówiący o uniżeniu i wywyższeniu Jezusa. Większość badaczy uznaje go za wczesny hymn używany w liturgii. Rz 10,9 – „Jeśli ustami wyznasz, że Jezus jest Panem, a w sercu uwierzysz, że Bóg Go wskrzesił z martwych – będziesz zbawiony.”

          Według hipotezy „dwóch źródeł” powstałych w okresie 40–60 roku można wymienić źródło Q – pisemny zbiór wypowiedzi Jezusa (kazania, przypowieści, aforyzmy moralne), bez narracji o cudach czy męce. Choć dokument sam się nie zachował, jego istnienie rekonstruuje się z porównań Mateusza i Łukasza. Z tego źródła Ewangelie Mateusza i Łukasza One to korzystały również z Ewangelii Marka,   

Możliwe są jeszcze materiały takie jak  Zbiory cudów – istnieją przypuszczenia, że powstawały krótkie notatki opisujące konkretne uzdrowienia czy znaki Jezusa. Tradycje pasyjne – wielu biblistów uważa, że opowiadanie o męce Jezusa (Pasja) istniało jako spójna narracja już we wczesnych latach 40–50, zanim Marek je spisał.

Ponadto zapisy liturgiczne – formuły eucharystyczne (np. 1 Kor 11,23–26: „To jest Ciało moje…”) mogły być utrwalone na piśmie w ramach użytku wspólnot.

          Ewangeliści – Marek, Mateusz, Łukasz i Jan – nie byli neutralnymi kronikarzami, lecz świadkami wiary i głosicielami Dobrej Nowiny. Każdy z nich pisał Ewangelię z określonym celem i dla konkretnego odbiorcy. Można wyróżnić kilka głównych intencji:

1. Głoszenie Dobrej Nowiny (kerygmat)

Ewangelie są przede wszystkim świadectwem o Jezusie Chrystusie – Jego życiu, śmierci i zmartwychwstaniu. Ich celem było umocnienie wiary we wspólnotach chrześcijańskich i ukazanie, że Jezus jest Mesjaszem i Synem Bożym.

2. Utrwalenie tradycji ustnej

Pierwotnie nauczanie o Jezusie było przekazywane ustnie w Kościołach. Z czasem, gdy zaczęli odchodzić pierwsi świadkowie, uczniowie postanowili spisać to, co zapamiętali, aby uchronić przekaz przed zniekształceniem i zachować go dla przyszłych pokoleń.

3. Odpowiedź na potrzeby wspólnot

Każdy ewangelista dostosował przekaz do swojej wspólnoty:

Marek pisał dla chrześcijan prześladowanych w Rzymie – ukazał Jezusa jako cierpiącego Syna Bożego, który daje przykład wierności aż do końca.

Mateusz kierował Ewangelię głównie do Żydów – stąd wiele odniesień do Starego Testamentu, aby pokazać, że Jezus wypełnia proroctwa.

Jego Ewangelia jest najmniej skazona koncepcjami ewangelistów.

Łukasz pisał dla pogan – akcentował powszechność zbawienia i miłosierdzie Boga wobec wszystkich.

Jan pisał najpóźniej – podkreślał boskość Jezusa, aby pogłębić wiarę uczniów i bronić jej przed błędnymi naukami.