Druga Księga Samuela (2 Sm), będąca bezpośrednią kontynuacją Pierwszej Księgi Samuela, należy do tzw. ksiąg historycznych Starego Testamentu. W oryginalnym hebrajskim tekście biblijnym (Tanach) stanowiła razem z Pierwszą Księgą Samuela jedno dzieło, a ich podział na dwie części pojawił się dopiero w Septuagincie (greckim tłumaczeniu Biblii), a następnie został przejęty do tradycji łacińskiej i chrześcijańskiej.
Autor Drugiej Księgi Samuela nie jest znany. Tradycja żydowska przypisuje autorstwo Samulowi, Gadzie i Natanowi (zob. 1 Krn 29,29), ale współczesna biblistyka uznaje księgę za dzieło wielu redaktorów i tradycji. Powstawała prawdopodobnie na przestrzeni kilku stuleci, a jej ostateczna redakcja miała miejsce w okresie monarchii judzkiej lub po upadku Jerozolimy (586 r. przed Chr.).
Księga zawiera różnorodne źródła, m.in.: Tradycje dworskie z czasów panowania Dawida (X w. przed Chr.), Kroniki i annale królewskie, które mogły być prowadzone w pałacu królewskim, Tradycje prorockie, związane z działalnością proroków Natana i Gada, Tradycje ludowe, zawierające echa przekazów ustnych o czynach Dawida.
Tekst nosi także ślady redakcji deuteronomistycznej (związanej z teologią Księgi Powtórzonego Prawa), co oznacza, że redaktorzy starali się ocenić wydarzenia z punktu widzenia posłuszeństwa wobec Boga i Jego prawa.
Druga Księga Samuela opisuje panowanie Dawida jako króla Izraela. Rozpoczyna się informacją o śmierci Saula i objęciu przez Dawida władzy — najpierw nad Judą, potem nad całym Izraelem. Księga opisuje najważniejsze wydarzenia jego rządów: zdobycie Jerozolimy, sprowadzenie Arki Przymierza, rozbudowę administracji, sukcesy militarne, ale także grzechy i tragedie w życiu osobistym (m.in. grzech z Batszebą, bunt Absaloma).
Druga Księga Samuela nie jest tylko kroniką polityczną. Jej głównym celem teologicznym jest ukazanie Dawida jako pomazańca Bożego, który mimo upadków pozostaje wierny przymierzu z Bogiem. Centralnym momentem jest tzw. Przymierze Dawidowe (2 Sm 7), w którym Bóg obiecuje Dawidowi trwałą dynastię – motyw ten stanie się kluczowy dla mesjanizmu w judaizmie i chrześcijaństwie.
Księga ukazuje też, że nawet wybrany przez Boga król podlega Jego prawu i może zostać osądzony. Prorocy pełnią funkcję korekty władzy, a grzechy mają konsekwencje nie tylko osobiste, lecz także społeczne.
Choć Druga Księga Samuela, ma charakter teologiczny i literacki, zawiera treści, które mogą być osadzone w realiach historycznych. Dlatego badacze od dawna poszukują artefaktów i dowodów archeologicznych, które mogłyby potwierdzić wiarygodność wydarzeń, osób i miejsc opisywanych w tej księdze. Niektóre artefakty zostały wymienione przy opisie Pierwszej Księgi Samuela. Można jeszcze uzupełnić o znalezione pieczęcie urzędników królewskich noszących imiona znane z okresu monarchii. Choć nie dotyczą bezpośrednio 2 Sm, wskazują na realność struktur biurokratycznych opisywanych w księdze (2 Sm 8,15–18).
Znalezione artefakty sprawiają, że Druga Księga Samuela może być odczytywana jako tekst teologiczno-historyczny — z przesłaniem religijnym, ale zakorzeniony w realnym kontekście politycznym i społecznym starożytnego Izraela.
Podobnie jak w Pierwszej Księdzę Samuela autor wykorzystuje antropomorfizmy, które przypisują Bogu ludzkie emocje, zamiary czy sposoby działania: “I zapłonął gniew Pana przeciwko Uzzie i poraził go tam Bóg za ten postępek, tak że umarł przy Arce Bożej.” (2 Sm 6,7).
Krytycznie odbieram strukturę w wypowiedzi: “Pan mój jest jednak bardzo mądry: jak anioł Boży, wie wszystko, co się dzieje na ziemi». ” (2 Sm 14,20). Z perspektywy logicznej porównanie „jak anioł Boży” może sugerować, iż anioł najpierw zdobył mądrość, a dopiero potem Bóg. Anioł nie działa samodzielnie, nie posiada wiedzy autonomicznej i nigdy nie jest źródłem mądrości.
Podobna retoryka hiperboliczna występuje we fragmentach: “Ty jesteś dla mnie jak anioł Boży” (słowa króla filistyńskiego do Dawida) (1 Sm 29,9) i “Ale pan mój, król, jest jak anioł Boży. Postąp więc, jak ci się wyda słuszne” (2 Sm 19,28). Wspomniane frazy można uznać za nieprecyzyjne.
Druga Księga Samuela ma wiele walorów – zarówno religijnych, historycznych, literackich, jak i moralnych. Obrazuje działania Boga w historii: Księga pokazuje, że Bóg prowadzi naród wybrany poprzez konkretne wydarzenia, osoby i decyzje (np. Dawida). Zawiera obietnice nesjańskie. W 2 Sm 7 znajduje się obietnica wiecznego panowania potomka Dawida – interpretowana jako zapowiedź przyjścia Mesjasza (Jezusa). Księga ukazuje Boga, który karze grzechy, co jest nieporozumieniem, ale, też okazuje miłosierdzie pokutującym (np. po grzechu Dawida z Batszebą).
Historia Dawida to studium wzlotów i upadków moralnych człowieka – władca popełnia poważne grzechy, ale także szczerze się nawraca. Mimo władzy, Dawid często okazuje pokorę wobec Boga, co może być wzorem dla wierzących. Księga pokazuje trudne wybory moralne związane z rządzeniem i relacjami rodzinnymi. Księga przedstawia wydarzenia z czasów panowania Dawida (ok. 1000 r. przed Chr.), co ma wartość dla badań nad historią starożytnego Izraela. Ukazuje relacje między Izraelem a sąsiednimi ludami (Filistyni, Ammonici, Aramejczycy).
Głównym bohaterem jest król Dawid – złożona, dynamiczna postać, przedstawiona z dużą psychologiczną głębią. Księga zawiera liczne dramatyczne sceny (np. bunt Absaloma, grzech z Batszebą, śmierć Uriasza, śmierć Absaloma). Tekst jest pisany barwnym językiem, z elementami dialogów, pieśni (np. pieśń Dawida w 2 Sm 22), lamentów i modlitw.
