Już wspominałem, daje się zauważyć pewną prawidłowość. Tam gdzie panuje zło, tam budzi się dobro. Dlaczego tak się dzieje jest tajemnicą. Może to Boża Opatrzność.

         W X wieku kościół bardzo podupadł. Powstawały lokalne biskupstwa, zakony, parafie. Z papieżami nie bardzo się liczono. Kościół stracił swój autorytet. W tym właśnie okresie w 910 r. powstało opactwo w Cluny, które z założenia podporządkowało się bezpośrednio papieżowi i Stolicy Apostolskiej. Książe Akwitanii Wilhelm Pobożny zwolnił benedyktynów od wszelkich zobowiązań wobec władzy świeckiej. Wprawdzie Wilhelm mianował pierwszego opata, ale równocześnie nadał opactwu przywilej nominacji kolejnych opatów. Tak się szczęśliwie złożyło, że pierwsi kolejni opaci byli długowieczni i bardzo mądrzy: Bernon (919-927), św. Odo (927-942), Majol (964-994), św. Odylon (994-1049), św. Hugon (1049-1109), Piotr Czcigodny (1122-1156). Za ich przewodnictwem zakon w Cluny i zgromadzenia podległe (ściśle podporządkowane domowi macierzystemu w Cluny, tworząc swoisty system feudalny.) stały się autorytetem w Kościele. W szczytowym okresie potęgi opactwa, w XII wieku, posiadało ono, według różnych źródeł, od 800 do 1200 klasztorów podległych. W całej kongregacji cluniackiej żyło wtedy jakieś 20 000 mnichów.

          Od początku starano się wypracować nowe reguły dla zakonu. Wzorowa obserwancja mnichów budziła powszechne uznanie. Ważna była odnowa moralna kleru. Postulowano o odejściu  od praktyk symonii, nepotyzmu, inwestytury oraz nikolaizmu. Mnisi odrzucali wszystko to, co było w tym okresie grzeszne, niszczące Kościół. Reforma nie była łatwa, bo cesarstwo nie chciało zrezygnować ze swoich wpływów. Opaci korzystali z prawa egzempcji[1], w ten sposób przyjmowali pod swoje zwierzchnictwo coraz to nowe zreformowane domy zakonne. W XI wieku kongregacja cluniacka stała się ogromnym centrum życia kościelnego i monastycznej kultury.

          Z Cluny pochodził co najmniej jeden papież Urban II (1088–1099). Dwaj inni papieże, Grzegorz VII (1073–1085) i Paschalis II (1099–1118), byli członkami kongregacji cluniackiej, choć nie jest pewne czy byli mnichami w samym Cluny.

          Zakony cluniackie, początkowo biedne[2], w miarę upływu czasu bogaciły się, zwłaszcza, że miały prestiż i szacunek społeczny. Sponsorów nie brakowało. Powstało wiele budowli i kościołów. Cluny rozrosło się w ogromną kongregację benedyktyńskich klasztorów, uzależnionych bezpośrednio od cluniackiego opata. Dobra materialne zmieniły morale zakonników. Zakon stracił na znaczeniu wobec nowych zakonów cystersów i kanoników regularnych. W 1562 klasztor został splądrowany przez Hugenotów. W 1790 r., podczas rewolucji francuskiej opactwo zamknięto, a w 1811 wraz z kościołem prawie w całości rozebrano.