Druga Księga Machabejska nie jest kontynuacją Pierwszej. Opowiada o zdarzeniach już opisanych w Pierwszej Księdze, ale w okresie 15 lat (panowanie Demetriusza). W egzegezie katolickiej Druga Księga Machabejska cieszy się dużym szacunkiem, ponieważ świadczy lepiej niż inne księgi o religijnych przekonaniach panujących w Palestynie.

          “Nie wiem, w jaki sposób znaleźliście się w moim łonie; nie ja wam dałam tchnienie i życie, a członki każdego z was nie ja ułożyłam” (2 Mch 7,22). Tekst akcentuje, że poczęte dziecko jest zawsze objawieniem się Boga, niezależnie od tego, czy rodzice w Niego wierzą i Go oczekują.

          Występuje tu po raz pierwszy opis wstawiennictwa zmarłych za żyjących i modlitwy żywych za zmarłych: “Gdyby bowiem nie był przekonany, że ci zabici zmartwychwstaną, to modlitwa za zmarłych byłaby czymś zbędnym i niedorzecznym” (2 Mch 12,44). Tekst ten zawiera również podstawy do nauki o czyśćcu jako miejscu oczyszczenia z grzechów i oczekiwania zjednoczenia się z Bogiem: “Lecz jeśli uważał, że dla tych, którzy pobożnie zasnęli, jest przygotowana najwspanialsza nagroda – była to myśl święta i pobożna. Dlatego właśnie sprawił, że złożono ofiarę przebłagalną za zabitych, aby zostali uwolnieni od grzechu” (2 Mch 12,45). Sobór Lyoński (1245 r.) zatwierdził nazwę „czyściec” na określenie stanu dusz potrzebujących oczyszczenia. Ponownie została ona potwierdzona na Soborze Trydenckim w 1563 r., który zalecił także odprawianie Mszy świętych za zmarłych. Warto dodać, że w Egipcie na murach piramid, na kamiennych sarkofagach, na murach świątyń i papirusach występują napisy w postaci hieroglifów mówiących o modlitwach za zmarłych.

          Ciekawe jest, że samobójstwo Razisa opisane jest jako czyn bohaterski. Motywy usprawiedliwiają ten czyn powszechnie potępiany. Autor widzi w nim męczennika. Podobnie kończy się samobójstwo Saula, który nie chciał dostać się w ręce wroga. Chrześcijaństwo usprawiedliwia samobójstwo w wyjątkowych sytuacjach (ciężkie zaburzenia psychiczne, strach przed cierpieniem, torturami). Człowiek targający się na życie najczęściej jest w stanie ograniczonej świadomości i nie jest do końca panem swojej woli. Samobójstwo pozostaje do końca tajemnicą relacji między Bogiem a ofiarą.

          Pierwsza Księga Machabejska jest księgą historyczną. Opisuje ona okres od 175 do 135/134 roku przed Chr., czyli czas walk narodu żydowskiego z wojskami państwa Seleucydów (dynastia panująca w latach 312–64 przed Chr., założona przez oficera Aleksandra Wielkiego, Seleukosa I Nikatora). Według katechezy każdą klęskę można odczytać jako wyraz gniewu Bożego, podobnie jak Łaskę w przypadku zwycięstwa.

          Po okresie perskiej dominacji nastąpił podbój kraju przez Aleksandra Wielkiego Macedońskiego. Po jego śmierci władza została podzielona. Seleukos Antioch IV Epifanes, po zwycięstwie nad Egiptem, opanował królestwo izraelskie. Świątynia została splądrowana (świątynie, jako nietykalne, służyły też do składania depozytów, czyli pełniły w pewnym sensie funkcje banków; skradzione zostały oszczędności żydowskich poddanych), a Jerozolima zburzona. Antioch IV Epifanes wydał dekret: “Wszyscy mają być jednym narodem i niech każdy zarzuci swoje obyczaje. Wszystkie narody przyjęły ten rozkaz królewski, a nawet wielu Izraelitom spodobał się ten kult przez niego nakazany. Składali więc ofiary bożkom i znieważali szabat” (1 Mch 1,41–43). Niektórzy przedstawiciele sfer żydowskich wybrali kolaborację i przeszli na grecki styl życia (nawet zacierali ślady po obrzezaniu przez zabiegi chirurgiczne). Prawdziwi wyznawcy Jahwe nie mogli pogodzić się z profanacją ich religii. Wybuchło powstanie (zwane machabejskim), na którego czele stanął kapłan Matatiasz i jego pięciu synów (Jan, Szymon, Juda, Eleazar, Jonatan). Sytuacja zmusiła ich nawet do zmiany prawa szabatu: “Jeśliby jakikolwiek człowiek w dzień sobotni wyszedł walczyć przeciwko nam, my będziemy z nim walczyli, żebyśmy nie zginęli wszyscy, tak jak zginęli nasi bracia w jaskiniach” (1 Mch 2,41). Zmiana ta była wyprzedzeniem słów Jezusa: “To szabat został ustanowiony dla człowieka, a nie człowiek dla szabatu” (Mk 2,27). Matatiasz przekazuje swoim synom nadzieję: “I przekonacie się, że nie zawiedzie się ten, kto w Nim pokłada swe nadzieje” (1 Mch 2,61). Po śmierci Matatiasza (166 r. przed Chr.) jego miejsce zajął syn, Juda Machabeusz. Nie był on najstarszym synem Matatiasza. Został wytypowany jako następca ojca ze względu na swoją waleczność. Prowadził on świętą wojnę, wiedząc, że Bóg jest po ich stronie: “Zwycięstwo bowiem w bitwie nie zależy od liczby wojska; prawdziwą siłą jest ta, która pochodzi z Nieba. Oni przychodzą do nas pełni pychy i bezprawia po to, aby wytępić nas razem z żonami naszymi i dziećmi, i aby nas obrabować. My zaś walczymy o swoje życie i o swoje obyczaje. On sam skruszy ich przed naszymi oczami. Wy zaś ich nie obawiajcie się!” (1 Mch 3,19–22). Juda odnosił wiele zwycięstw. Największe osiągnięcie Judy, przymierze z Rzymem, doprowadziło w konsekwencji do jego upadku. Po śmierci Judy jego miejsce zajął brat Jonatan, a potem Szymon. Szymon został zamordowany w 134 r. przed Chr. Rządy po nim objął jego syn Jan, zwany Hirkanem, który rządził do roku 104 przed Chr. Jan Hirkan był władcą zależnym od Antiocha VII. Towarzyszył mu w jego wyprawie przeciwko Partom w 129 r. przed Chr. Podczas tej ekspedycji zginął Antioch VII. Janowi udało się przywrócić niepodległość Judei. Zdobył Idumeę, co doprowadziło do masowego przechodzenia Idumejczyków na judaizm. Herod Wielki był Idumejczykiem i został królem Judei.

          Księga Estery jest opowiadaniem o Izraelitce Esterze, która była żoną perskiego króla Kserksesa I (517–465 przed Chr., elamickie imię Aswerus, 2,9) oraz o Mardocheuszu, jej krewnym i opiekunie. Mieszkała w Suzie, w stolicy Elamu. Opowiadanie opiera się na faktach i realiach historycznych, ale sama puenta może być fikcją. Autorem jest nieznany Żyd, zamieszkały w Suzie albo w Palestynie. Napisana została między III a I w. przed Chr. Księga zawiera wiele nieścisłości i niekonsekwencji. Tekst księgi zachował się w 2 wersjach, w znacznym stopniu różniących się od siebie – hebrajskiej i greckiej, przy czym druga jest swobodnym przekładem pierwszej. Do kanonu żydowskiego włączono księgę dopiero w II w, gdyż na synodzie w Jamni (90 r.) jej kanoniczność była jeszcze przedmiotem sporu. Estera, podobnie jak Judyta została ikoną Maryjną.

          Negatywną postacią jest tu Haman (Aman) Macedończyk, nadzorca króla perskiego, który nienawidził Żydów. Prześladował ich i pragnął ich wszystkich wytępić. W końcu sam został powieszony na drzewie przeznaczonym dla Mardocheusza.

          Za wstawiennictwem Estery następuje rehabilitacja Żydów. Mardocheusz zostaje obsypany przez króla zaszczytami. Radość Żydów jest wielka. Wielu pogan przechodzi na judaizm. Żydzi biorą odwet na swoich wrogach. Na pamiątkę zwycięstwa Żydów ustanowiono święto Purim. Z okazji tego święta Żydzi obdarowują się wzajemnie podarunkami.

          Dzieje Estery i Mardocheusza uważa się za dobry materiał do zrozumienia diaspory żydowskiej i ich problemów w stosunkach z poganami.

          Estera jest odważną kobietą. Naraża własne życie, aby ratować swój  naród. Modlitwą i postem osiąga zamierzone cele. Jest wzorem postępowania nie tylko dla współczesnych sobie rodaków, ale i dla nas. Modlitwa i post są bardzo skutecznym narzędziem: Ten zaś rodzaj złych duchów wyrzuca się tylko modlitwą i postem (Mt 17,21). Bóg przez Esterę realizuje swój plan zbawienia w wybranym przez siebie momencie.

          Znajdujemy tu odpowiedź na pytanie: czy można iść przez życie kłamiąc? A nie ujawniła Estera swego narodu i pochodzenia  (Est 2,10; por. 2,20). Odpowiedź rabbiego Hama w traktacie Meghillah 35 w Talmudzie Babilońskim: Tak, napisano bowiem: «Wobec czystego i ty bądź czysty, ale z przewrotnym postępuj według jego przewrotności».

          Księga Judyty napisana została w języku hebrajskim lub aramejskim prawdopodobnie w III–II wieku przed Chr. przez anonimowego autora opierającego się na nieznanym bliżej wydarzeniu historycznym. Warto jednak zaznaczyć, że choć tradycja wskazuje na hebrajski lub aramejski jako pierwotne języki, zachowany tekst jest głównie znany z wersji greckiej. Zawiera w sobie wyolbrzymione liczby oraz posiada błędy historyczne:Było to w dwunastym roku panowania Nabuchodonozora, który królował nad Asyrią w wielkim mieście Niniwie (Jdt 1,1) oraz geograficzne. Nabuchodonozora przedstawia jako króla Asyrii, tymczasem był on władcą Babilończyków. Warto dodać, że takie błędy mogą wskazywać na literacki charakter dzieła i jego symboliczne znaczenie.

          Tłem jest wojna Judy z Asyryjczykami. Judyta, wdowa po Manassesie, dzielna, piękna, zamożna, bogobojna kobieta, w obronie miasta Betulii  (miasto fikcyjne, co podkreśla symboliczny charakter całej opowieści), zabija (mieczem obcięła głowę) dowódcę wojsk Asyryjskich Holofernesa, który oblega miasto. Miała ona odwagę przeciwstawić się najeźdźcy. Judyta przedstawiona jest jako ideał wierności i posłuszeństwa prawom Bożym.

          Tradycja kościelna upatruje w Judycie typ Maryi (ikona Maryjna poprzez ich wspólną cechę pokory i posłuszeństwa Bogu), przedstawicielki nowego ludu Bożego, jako wiernej wykonawczyni planów Bożych, jako ta, która zniszczyła wroga Boga i Izraela. Jest ona tutaj narzędziem sprawiedliwości Boga.  

          Księga zawiera wiele wątków teologicznych i etycznych. Ciekawe i pouczające jest wystąpienie Judyty do mieszkańców Betulii, którzy postawili Bogu warunek, że wydadzą miasto, jak im Bóg nie pomoże: Kim wy właściwie jesteście, żeście wystawiali na próbę w dniu dzisiejszym Boga i postawili siebie ponad Boga między synami ludzkimi? […] Nie zbadacie głębokości serca ludzkiego, ani nie przenikniecie myśli jego rozumu, jak więc wybadacie Boga, który wszystko to stworzył, jak poznacie Jego myśli i pojmiecie Jego zamiary? […] Gdyby nawet nie zechciał nam pomóc w tych pięciu dniach, to ma On moc obronić nas w tych dniach, w których zechce, albo zgubić nas na oczach naszych wrogów. Wy zaś nie wymuszajcie zarządzeń od Pana Boga naszego, ponieważ nie można uzyskać nic od Boga pogróżkami jak od człowieka ani Nim rozporządzić jak synem ludzkim (Jdt 8,12–16).

          Tekst księgi ukazuje głęboką mądrość i teologiczne zrozumienie autora, który doskonale wyczuwał rzeczywistość transcendentną i niemożność poznania Stwórcy. Podjął próbę przedstawienia głębokich prawd teologicznych na temat zaufania i poddania się woli Bożej.

          Kiedy Judyta zestarzała się, swoją niewolnicę obdarzyła wolnością, a majątek rozdała (Jdt 16,23–24). Zmarła w 105 roku życia w Betuli; pochowano ją w grobowcu jej męża (Jdt 16,23).

          Księga Tobiasza jest opowiadaniem fikcyjnym o pewnej rodzinie izraelskiej uprowadzonej do niewoli (Niniwy). Z opowiadania można odczytać, że w niewoli żyli Żydzi, którym bardzo dobrze się powodziło. Byli zamożni i poważani. Księga zawiera wiele pouczeń moralnych, modlitw i hymnów. Ostatnia redakcja nastąpiła w III–II w. przed Chr.

          Oto kilka pouczeń moralnych z tekstu: Nie wolno nam bowiem jeść niczego, co pochodzi z kradzieży (Tb 2,13). Szanuj swoją matkę i nie zapomnij o niej przez wszystkie dni jej życia! Czyń to, co jej się będzie podobać, i nie zasmucaj jej duszy żadnym uczynkiem (Tb 4,3). Przez wszystkie dni twojego życia spełniaj uczynki miłosierne i nie chodź drogami nieprawości, ponieważ ci, którzy właściwie postępują, doznają powodzenia we wszystkich swych czynach (Tb 4,5–6). Nie odwracaj twarzy od żadnego biedaka, a nie odwróci się od ciebie oblicze Boga  (Tb 4,7). Nie pij wina aż do upicia się i niech pijaństwo nie idzie z tobą w drogę (Tb 4,15). Nie dla rozpusty biorę tę siostrę za żonę, ale dla związku prawego (Tb 7,7).

          Anioł Rafał tak poucza: Ogłaszajcie przed wszystkimi ludźmi dzieła Boże, jak są godne uwielbienia, i nie wahajcie się wyrażać Mu wdzięczności. Ukrywać tajemnicę królewskie jest rzeczą piękną, ale godną pochwały jest rozgłaszać i wysławiać dzieła Boże. Czyńcie dobrze, a zło was nie spotka. Lepsza jest modlitwa ze szczerością i miłosierdzie ze sprawiedliwością, aniżeli bogactwo z nieprawością. Lepiej jest dawać jałmużnę, aniżeli gromadzić złoto. Jałmużna uwalnia od śmierci i oczyszcza z każdego grzechu. Ci, którzy dają jałmużnę, nasyceni będą życiem (Tb 12,7–9 ).

           Księga poucza, tak jak nawróceni ludzie wracają do Jerozolimy – świętego miasta, tak i wszystkie narody na całym świecie nawrócą się i prawdziwie czcić będą Boga (Tb 14,6).

         Głównym bohaterem księgi jest Nehemiasz – podczaszy króla Artakserksesa (I lub II). Do Nehemiasza przebywającego na dworze perskim docierają informacje o Żydach, którzy pozostali w Jerozolimie oraz o obrazie miasta i świątyni. Jerozolima leży w gruzach, a świątynia nie odgrywa już szczególnej roli w życiu społeczności. Nehemiasz ma głębokie poczucie solidarności z rodakami. Jego pozycja na dworze zobowiązuje go do podjęcia działań dla ratowania rodaków ocalałych z niewoli. Nehemiasz modlitwą pragnie uzyskać przychylność Boga. Prosi króla o pozwolenie na podróż do Jerozolimy. Nehemiasz nie waha się prosić także o eskortę i odpowiednie dokumenty niezbędne do odbudowy miasta i świątyni. Jest on człowiekiem bardzo roztropnym. Po powrocie do Jerozolimy przystępuje do prac nad odbudową murów obronnych. Pierwsze poczynania są bardzo dyskretne i ostrożne. Sam dokonuje przeglądu stanu murów pod osłoną nocy. Dopiero po zebraniu właściwej dokumentacji ma odwagę przedstawić mieszkańcom plan odbudowy.  Mimo wielu przeciwności, udaje mu się odbudować miasto. Było to możliwe dzięki sprawnej organizacji pracy, zaangażowaniu i pomocy Bożej. Następuje odnowienie Przymierza z Bogiem. W dzień pokuty: “stojąc wyznawali swoje grzechy i wykroczenia swych ojców, […] wyznawali swe grzechy klęcząc przed Panem, Bogiem swoim”  (Ne 9,2–3).

          Nehemiasz organizuje życie od nowa. Organizacja życia społecznego wokół świątyni i nieustannego sprawowania w niej kultu zgodnego z Prawem czynią z Jerozolimy miasto święte. Bohater przywrócił porządek prawny (szabat). Gwałtownie reagował wobec lekceważenia zakazu zawierania małżeństw mieszanych. Niejednokrotnie był to jego osobisty wysiłek, a nie głos wspólnoty. Umiał on wykorzystać swój bezsporny autorytet także do egzekwowania przepisów religijnych.

          Księga Ezdrasza i Księga Nehemiasza należą do protokanonicznych ksiąg historycznych ST (księgi protokanoniczne – księgi Pisma Świętego, których natchniony charakter i kanoniczność, w odróżnieniu od ksiąg deuterokanonicznych, nigdy nie były kwestionowane przez żadną z gmin chrześcijańskich. Podział na księgi proto- i deuterokanoniczne zaczęto stosować w XVI w.)

          Księga Ezdrasza opisuje odbudowę gminy żydowskiej w Jerozolimie i w Judzie po przybyciu repatriantów z niewoli babilońskiej. Księga opiera się na wielu źródłach pozabiblijnych. Ostatnia redakcja datowana jest na IV/III w. przed Chr. Ze względu na chronologię przedstawionych wydarzeń do dnia dzisiejszego dyskutowany jest problem czy Ezdrasz działał wcześniej od Nehemiasza, czy odwrotnie.

          W 538 roku przed Chr. król perski Cyrus II Wielki (panował 559–529) wydał dekret zezwalający uprowadzonym do niewoli Żydom na powrót do kraju ojczystego. Obdarzył ich ponadto dobrami przeznaczonymi na odbudowę sanktuarium i na pierwsze lata odrodzenia narodowego. Zwrócone zostały zrabowane sprzęty świątynne. Spełniła się obietnica Boga zapowiedziana przez proroka Jeremiasza (2 Krn 36,21). Cyrus jest przykładem tolerancyjnego podejścia do lokalnych tradycji religijnych. Wiele przemawia za tym, że Cyrus uznawał Jahwe za swego Boga Ahura Mazdę (z jednej z najstarszych na świecie religii monoteistycznych, nazywanej zaratusztrianizmem).

          Spełniła się przepowiednia Jeremiasza.  Bohaterami są: przywódca polityczny Zorababel oraz kapłan Jozue. Rozpoczyna się odbudowa świątyni. Wkrótce następują animozje (różnice zdań, interesów) pomiędzy ludnością powracającą a mieszkańcami Jerozolimy, którzy nie opuścili Jerozolimy lub osiedlili się w niej później (Samarytanie). Ten stan napięcia spowolnił odbudowę, która zakończy się dopiero w 515 roku przed Chr.

          Na scenę wydarzeń wchodzi kapłan Ezdrasz. Wraca on szczęśliwie z niewoli. W czasie powrotu rezygnuje z wojskowej ochrony, aby jego powrót był całkowicie inspirowany przez Boga. W Jerozolimie przejmuje rolę przywódcy religijnego. Ezdrasz jest osobą odznaczającą się niemal dziecięcą ufnością do Boga. We wszystkich wydarzeniach dostrzega Jego dobroczynną obecność i opiekę. Rozwiązuje szereg nowych problemów, jak małżeństwa mieszane. Dokonuje czystości etnicznej. Pobudza lud do wyznania grzechów i nawrócenia.  Podpowiada, aby odesłać obce żony wraz z dziećmi do ich własnych narodów.

          Kapłan Ezdrasz miał olbrzymi wkład w skompletowaniu i zachowanie tekstu Starego Testamentu. Jest on uważany za głównego redaktora Pięcioksięgu.

          Podobnie jak Dawid w Pierwszej Księdze Kronik, tak tu Salomon jest przedstawiony w świetle chwały i błogosławieństwa. Pomijane są wydarzenia, które mogłyby rzucić cień na opinię króla. Na uwagę zasługuje dar mądrości otrzymany przez Salomona od Boga. Konkluzja szersza. Mądrość jest niezwykłym darem Bożym. Jest przejawem inteligencji w każdej dziedzinie. Podobnie jest z talentami, którymi Bóg obdarza wybranych. Trzeba jednak zaznaczyć, że ani mądrość, ani talenty nie są warunkiem zbawienia. Niekiedy otrzymane talenty są też ciężarem w życiu: bo w wielkiej mądrości – wiele utrapienia, a kto przysparza wiedzy – przysparza i cierpień (Koh 1,18). Przytoczyłem te słowa, ale nie są one mi bliskie. Wyjaśniam to w dalszej części tekstu.

          Czym jest bogactwo Salomona? Przejściową szczęśliwością, „złotym wiekiem”? Już w następnym pokoleniu będzie niczym – prochem. Wielkie królestwo rozpadnie się. Salomon sławi się budową świątyni. Wielkie dzieła powstają w bólu. Szczytna budowa świątyni ma jednak swoją drugą stronę – cierpienie podbitych narodów, cudzoziemców zmuszanych do prac budowlanych. Ile przekleństw zostanie wypowiedzianych w czasie jej budowy?! Przy tej okazji powstała też ogromna biurokracja państwowa. Zbudowana świątynia stała się obiektem życia religijnego oraz symbolem tożsamości narodowej. Stała się widomym znakiem obietnicy Bożej.

          Utrzymanie wielkiego państwa wymaga środków. Następca Salomona, syn Roboam narzuca podbitym narodom wysokie podatki. Twój ojciec obarczył nas jarzmem (2 Krn 10,14). Błędna polityka powoduje rozłam państwa. Izrael i Juda będą w zasadzie w stałym konflikcie zbrojnym. W księdze opisane są dzieje kolejnych władców i proroków. W tym okresie byli władcy pozytywni (Asa, Jozafat, Joasz, Ezechiasz, Jozjasz) i negatywni (Achaz, Joram, Manasses). W okresie tym działali też m. in. prorocy tacy jak Eliasz, Elizeusz, Micheasz, Jehu, Zachariasz, Jeremiasz. 

          Ezechiasz był bohaterem pozytywnym, ale miewał także chwile słabości (pychy). Uratowała go pokora i żarliwa modlitwa. A jednak: Bóg opuścił go, wystawiając go w ten sposób na próbę, aby ujawniły się w pełni zamiary jego serca (2 Krn 32,31). Podobnej próbie będzie poddanych wiele osób, w tym ludzi świętych. Bóg obarcza ciężkimi zadaniami, ludzi, co do których ma większe plany, aby ich sprawdzić. Dobrze jest zastanowić się, gdy spotyka nas jakaś trudność, czy nie jest to próba dana przez Boga? Jeżeli tak, to należy być mężnym i wyjść z tej próby zwycięsko. Możemy bowiem zaprzepaścić szansę, jaką daje nam Bóg.

         Księga kończy się opisem upadku królestwa Judy. Nabuchodonozor II (604–562 przed Chr), król Babilonu spalił świątynię Bożą i zburzył mury Jerozolimy (598/7, 587 przed  Chr.). Ocalałą resztę ludzi uprowadza do Babilonu. I tak spełniło się słowo Pańskie, wypowiedziane przez Jeremiasza: «Dokąd kraj nie dopełni swych szabatów, będzie leżał odłogiem przez cały czas swego zniszczenia, to jest przez siedemdziesiąt lat (2 Krn 36,21). W ostatnich zdaniach, zgodnie z proroctwem Jeremiasza, widoczna jest zapowiedź ocalenia i powrotu do Jerozolimy.

          Księgi kronikarskie nie były pisane przez historyka, ale przez teologa,. Obecnie przeważa opinia, że ich autorem jest anonimowy kronikarz, najprawdopodobniej lewita, piszący ok. 300 roku przed Chrystusem. Nie jest jednak wykluczone, że ostateczna redakcja księgi nastąpiła jeszcze później^.      

          Początkowo obie księgi 1 i 2 Kronik stanowiły prawdopodobnie jeden zwój, który później dla wygody podzielono. Pierwsza Księga Kronik opisuje genealogię od Adama po ówczesne pokolenia. Autorowi zależało, aby wkomponować Dawida w ogólny plan zbawienia. Hagiografowi zależało aby zdopingować żydowskich repatriantów, którzy powrócili z niewoli babilońskiej. Genealogie mają powtórzenia (Kaleb, Juda, Saul, Beniamin), dublety, a także luki (Zabulon i jedna połowa pokolenia Manassesa). Występują różnice i sprzeczności. Wszystko to dlatego, iż genealogie nie służą do prawdy historycznej, ale do podkreślenia tożsamości etnicznej Izraelitów i jej początków. Wykorzystywane były przy ubieganiu się o określoną funkcję społeczną (np. gdy ktoś chciał zostać kapłanem).

          Ponowna historia Dawida przedstawiona jest z pewnym retuszem.  Autor pomija to wszystko, co może zmącić idealny obraz bohatera.  Wyliczane są jego wojskowe sukcesy z tendencją do wyolbrzymiania jego zwycięstw. Brak natomiast wątku o jego cudzołóstwie z Batszebą i zbrodni na Uriaszu. Podobnie jak brak wątku o buncie Absaloma. Następuje tu idealizowanie postaci Dawida. Hagiograf chciał podnieść na duchu swych rodaków, którzy przebywali w niewoli. Kroniki napisane zostały po niewoli babilońskiej. Historyczna wiarygodność, potwierdzona została przez najnowsze badania archeologiczne.         

Na terenie Iraku odkryto archiwum tekstów klinowych. Gliniane tabliczki to historyczne potwierdzenie biblijnej “niewoli babilońskiej”. Zbiór klinowych tabliczek odnalezionych na terytorium dzisiejszego Iraku to tzw. teksty “Al Jahuda”. Tytuł znaczy tyle samo co “Miasto Judejczyków”. Termin ten odnoszono to stolicy Judei – Jerozolimy, jednak użycie go tutaj może świadczyć o obecności żydowskiej wspólnoty w Babilonii, skąd pochodzi znalezisko.

          Autor księgi korzystał z tradycji ustnej, tekstów biblijnych oraz tekstów pozabiblijnych (14 źródeł). Źródła te nie zachowały się do naszych czasów, ale autor je wymienia: 1 Krn 4.22; 9,1; 27,24; 29,29; 2Krn 9,29; 12,15; 13,22; 16,11; 20,34; 24,27; 25,26; 27,7; 28,26; 32,32; 33,18n; 35,25nn; 36,8. Były to dzieje królów judzkich  czy izraelskich oraz pisma niekanoniczne ośmiu proroków.

          Księga opisuje dalsze dzieje Izraela i Judy od króla izraelskiego Ochozjasza (854–853) do czasów króla judzkiego Eliakima-Jojakima (lata panowania: 608–598).

          Po wstąpieniu Eliasza do nieba (2 Krl 2,1), jego miejsce zajął prorok Elizeusz. Sławił się on wieloma cudami (w tym, podobnie jak Eliasz, wskrzesił zmarłego w domu wdowy w Sarepcie:  1 Krl 17,8–16). W Betel spotkał go przykry przypadek. Chłopcy naśmiewali się z niego wzgardliwie. Z lasu wypadły niedźwiedzie i rozszarpały spośród nich czterdzieści dwoje dzieci. Tekst ten należy odczytywać jako przestrogę dla tych, którzy wyśmiewają się z ludzi obdarzonych szczególną łaską Boga (proroków). Szyderstwo chłopców odbierane jest jako szyderstwo wobec Boga. Elizeusz ma niezwykłe zdolności. Chociaż przebywał w Izraelu, znał nawet najbardziej dyskretne rozmowy króla Syrii (dzisiaj nazywa się to zdolnościami paranormalnymi). To Elizeusz, który jest prorokiem w Izraelu, oznajmia królowi izraelskiemu słowa, które ty wymawiasz w swoim pokoju sypialnym (2 Krl 6,12).

          Opis oczyszczenia wodza wojska króla Aramu Naamana  z trądu, za sprawą Elizeusza, przez siedmiokrotne obmycie się w wodach Jordanu, jest symbolem pokuty i odpuszczenia grzechów (2 Krl 5,1–25). Autor pragnie przekazać, że łaska Boża nie jest zastrzeżona jedynie dla Żydów, ale może jej dostąpić każdy, kto z ufnością o nią poprosi (przypis).

          Podczas wojny króla Aramu z Izraelem Elizeusz wbrew prawu cheremu daruje życie agresorom. Jest to zapowiedź nowej etyki, opartej na miłości nieprzyjaciół (Mt 5,43–48).    Warto przypomnieć, że po zdobyciu miasta Aj przez Jozuego już złagodzono prawo cheremu. Izraelici mieli wyciąć mieszkańców, ale bydło i wszelki inny majątek mogli sobie zatrzymać jako łup wojenny (Joz 8,2; 8,26–27). Podobnie Saul nie dopełnił prawa cheremu i ulitował się nad królem Agagiem darując mu życie. O śmierć Agaga upomniał się Samuel, który osobiście dokonał egzekucji.

          Do Elizeusza przyszedł posłaniec króla Aramu Bena–Hadada Chazael z zapytaniem, czy jego król wyzdrowieje.  Odpowiedział mu Elizeusz: «Idź i powiedz mu: „będziesz żył na pewno”. Lecz Pan objawił mi, że na pewno on umrze» (2 Krl 8,10). Choroba nie była śmiertelna. Według Boga mógł jeszcze długo żyć. Jednak posłaniec Chazael wróciwszy do króla i udusił go. Bóg każdemu rodzącemu człowiekowi przekazuje pewien potencjał życia. Potencjał ten może wystarczyć na wiele lat. Bywa jednak tak, że życie kończy się przedwcześnie na skutek różnych losowych przypadków. Nie można twierdzić, że losy wszystkich ludzi są już z góry określone. Nasze modlitwy wtedy nie miałyby sensu.

          Królestwo Izraelskie dobiegło końca. Król asyryjski najechał cały kraj, przyszedł pod Samarię i oblegał ją przez trzy lata (17,5). Za panowania Ozeasza król asyryjski Salmanasar V  zdobył (721/722) Samarię i zabrał Izraelitów w niewolę do Asyrii. Według autorów, przyczyną upadku były grzechy Izraelitów przeciw Panu. Pan jednak ciągle ostrzegał Izraela i Judę przez wszystkich swoich proroków (2 Krl 17,13).

          W Judzie też nie było najlepiej. Asyryjczycy zostają wyparci przez Babilończyków. Oni są teraz ogromnym zagrożeniem dla Judy. Prorok Izajasz pociesza króla judzkiego  Ezechiasza. Kolejny król Judy Jozjasz (641–609) wprowadza reformę religijną.Usunięty został nierząd sakralny w świątyni Pańskiej, w których kobiety przędły szaty dla Aszery (2 Krl 23,7). Co więcej, zaklinaczy, wieszczków, posążki domowe bóstw, bożki i wszystkie ohydy, które widziało się w kraju Judy i w Jerozolimie, Jozjasz usunął w tym celu, aby w czyn zamienić słowa Prawa, spisane w księdze, jaką znalazł kapłan Chilkiasz w świątyni Pańskiej (2 Krl 23,24). Jednakże Pan nie zaniechał żaru wielkiego gniewu (2 Krl 23,26). Jozjasz ginie pod Megiddo w starciu z królem egipskim Neko w 609 r. przed Chr. Juda przetrwała jeszcze przez pewien czas. W końcu i ona upadła pod ciężarem grzechów Manassesa i zepsucia ludu. W 587/586 roku następuje upadek i zburzenie Jerozolimy przez Babilończyków. Świątynia zostaje złupiona. Bóg odrzucił świątynię jako miejsce zamieszkania Jego Imienia (2 Krl 23,26–27). Następuje przesiedlenie ludności.