–       Jak wyglądał powrót Izraelitów do Jerozolimy?

–       Nie było to takie łatwe. Autochtoni uważali powracających Żydów za uzurpatorów. Byli im niechętni. Powracający z kolei nie byli ludźmi biednymi. Niektórzy byli zamożnymi i wykształconymi ludźmi. Postanowili oni odbudować Jerozolimę oraz Świątynie. Napotkali jednak na opór mieszkańców: I oto ludność miejscowa tłumiła zapał Judejczyków i odstraszała ich od budowy (Ez 4,4). Sprawa oparła się nawet o władze perskie. Na szczęście pieniądz przełamał wszelkie opory. Odbudowa Świątyni trwała aż do 515 roku przed Chr. Brak informacji o sytuacji w Judzie z lat 515–445 przed Chr.. Wiadomo, że monarchii Dawidowej nie przywrócono. Juda stała się perską prowincją.  Nehemiasz przybył do Jerozolimy w 445 r. (w dwudziestym roku króla perskiego Artakserksesa I, Ne 2,1) i zajął się organizacją życia społecznego wokół świątyni i nieustannego sprawowania w niej kultu zgodnego z Prawem. To  czyniło z Jerozolimy miasto święte. Bohater przywrócił porządek prawny (szabat). Gwałtownie reagował wobec lekceważenia zakazu zawierania małżeństw mieszanych. Niejednokrotnie był to jego osobisty wysiłek, a nie głos wspólnoty. Umiał on wykorzystać swój bezsporny autorytet także do egzekwowania przepisów religijnych.  Nad doktryną religijno-prawną czuwał uczony i kapłan Ezdrasz (autor Księgi). Miał on olbrzymi wkład w skompletowanie i zachowanie tekstu Starego Testamentu. Jest on uważany za głównego redaktora Pięcioksięgu. Na scenie wydarzeń historycznych pojawiły się problemy perskie (wojna peloponeska 431–403 przed Chr.). Z dokumentów z wyspy Elefantyny (na Nilu) wiemy, że do ok. 399 r. prz. Chr. istniała na wyspie żydowska kolonia wojskowa. W okresie 427–167 r. prz. Chr. życie w Judei toczyło się według wzorów ustalonych przez Ezdrasza i Nehemiasza. W 333 r. przed Chr. Aleksander Wielki pobił armię perską pod Issos. W 331 r. przed Chr. Dariusz stawił ostatni opór  pod Gaugamelą w Iranie. Pobity ponownie zginął z ręki jednego ze swych satrapów. Palestyna dostała się pod wpływy Aleksandra Wielkiego i jego następców. Seleukos zawładnął Babilonią i Syrią. Po zamachu na niego, władzę przejął jego syn Antioch I Soter (280–261). Potem było jeszcze 5 innych władców. Na końcu słynny Antioch IV Epifanes (175–163). Początkowo Żydzi z radością przyjęli zmianę rządów i darzyli Antiocha szacunkiem. Pojawiły się diaspory żydowskie (Babilon, Aleksandria). Po wywołaniu wojny z Rzymem potrzebne były fundusze na wojsko. Czyniono starania, aby skorzystać z funduszy złożonych w Świątyni jerozolimskiej. Kultura hellenistyczna była entuzjastycznie przyjmowana i wprowadzana w życie przez samych Żydów. Pojawiło się naturalne zagrożenie dla religii żydowskiej. Żydzi byli rozproszeni wśród pogan. Posługiwano się językiem greckim. Mało kto pamiętał język hebrajski.  Powstawały targumu jako tłumaczenia świetych ksiąg na aramejski. W III w. przed Chr. przełożono w Aleksandrii Biblię hebrajską na grekę zwaną Septuagintą (LXX).

–       Jak radziła sobie Juda w tym czasie?

–       W Judzie też nie było najlepiej. Asyryjczycy zostali wyparci przez Babilończyków, ale teraz oni stali się ogromnym zagrożeniem dla Judy. Prorok Izajasz pocieszał króla judzkiego Ezechiasza. Kolejny król Judy Jozjasz (ok. 641–609) wprowadził reformę religijną. Przede wszystkim nakazał usunąć wszelkie pozostałości obcych kultów (kazał zburzyć wszystkie lokalne sanktuaria bogów innych niż Jahwe) po hegemonii Asyrii.  Usunięty został przez niego nierząd sakralny w świątyni Pańskiej, w których kobiety przędły szaty dla Aszery (2 Krl 23,7). Co więcej, zaklinaczy, wieszczków, posążki domowe bóstw, bożki i wszystkie ohydy, które widziało się w kraju Judy i w Jerozolimie, Jozjasz usunął w tym celu, aby w czyn zamienić słowa Prawa, spisane w księdze, jaką znalazł kapłan Chilkiasz w świątyni Pańskiej (2 Krl 23,24); Jednakże Pan nie zaniechał żaru wielkiego gniewu (2 Krl 23,26). Reforma przyczyniła się do umocnienia roli Dekalogu jako obowiązującego kodeksu moralnego.

–       Kapłan Chilkiasz odnalazł w Świątyni Jerozolimskiej jakąś księgę (zwoje). Kto był jej autorem i o czym stanowiła?

–       Prawdopodobnie był to zbiór deuteronomisty, który powstał w VII w. przed Chr. Treść jego nie jest znana. Wiadomo jedynie, że wysunęła na pierwszy plan Torę, czyli Pięcioksiąg w stosunku do innych źródeł historycznych.

–       Czy Jozjasz był postacią pozytywną względem innych królów izraelskich?

–       Jozjasz podjął próbę powstrzymania Egiptu przed jego parciem na północ i zastąpił drogę wojskom faraona Necho II pod Megiddo w 609 przed Chr. Bitwa zakończyła się klęską, a sam król Jozjasz poległ.Juda przetrwała jeszcze przez pewien czas. W 587/586 roku nastąpił upadek i zburzenie Jerozolimy przez Babilończyków. Świątynia została złupiona. Jak mówi Pś:   Pan nie poniechał żaru wielkiego gniewu. Gniew ten zapłonął przeciw Judzie za wszystkie zniewagi, które Mu wyrządził Manasses.  I Pan powiedział: «Nawet Judę odtrącę od oblicza mego, tak jak odtrąciłem Izraela. Odrzucę to miasto, które wybrałem, Jeruzalem, i świątynię, o której powiedziałem: Tam będzie moje Imię!» (2 Krl 23,26–27). Po klęsce nastąpiło przesiedlenie ludności. W kraju pozostała głównie ludność rolnicza, która wniosła niewiele do materialnej i duchowej kultury Żydów. Głównym ośrodkiem religii i kultury żydowskiej stała się Babilonia oraz w mniejszym stopniu, Egipt.

–       I tak zaczęła się niewola babilońska. Czy znane są szczegóły życia Izraelitów w niewoli?

–        Okres babiloński w samej Judzie jest słabo poznany. Juda była spustoszona i opustoszała, jednak generalnie nie była zasiedlana, choć Edomici i Ammonici zgłaszali pretensje do tego obszaru. O historii Izraelitów pośrednio mówią  księgi kronikarskie Ezdrasza i Nehemiasza, a ponadto księgi prorockie, historyczno-dydaktyczne. Z nich można odczytać, że Izraelitom żyło się całkiem nieźle w niewoli. Mieli możliwość prowadzenia własnych domów, interesów oraz bogacić się. Kapłani żydowscy (zwłaszcza prorok Ezechiel) bali się, że Żydzi zapomną o swoim narodzie i Bogu. Czyniono więc wszystko, aby scementować Żydów w diasporach. Dla Żydów był to okres próby wiary. Wygnańcy pozostali w Babilonie przez 48 lat (586–538) zanim mogli powrócić do ojczyzny. W niewoli zaczęto używać języka aramejskiego. Język hebrajski pozostał językiem Biblii.  W 538 roku przed Chr. król perski Cyrus II Wielki (panował 559–529) wydał dekret zezwalający uprowadzonym do niewoli Żydom na powrót do kraju ojczystego. Obdarzył ich ponadto dobrami przeznaczonymi na odbudowę sanktuarium i na pierwsze lata odrodzenia narodowego. Zwrócone zostały zrabowane sprzęty świątynne. Spełniła się obietnica Boga zapowiedziana przez proroka Jeremiasza (2 Krn 36,21). Cyrus jest przykładem tolerancyjnego podejścia do lokalnych tradycji religijnych. Wiele przemawia za tym, że Cyrus uznawał Jahwe za swego Boga Ahura Mazdę (z jednej z najstarszych na świecie religii monoteistycznych, nazywanej zaratusztrianizmem).

–       Doszliśmy do Drugiej Księgi Królewskiej.

–       Księga opisuje dalsze dzieje Izraela i Judy od króla izraelskiego Ochozjasza (854–853) do czasów króla judzkiego Eliakima-Jojakima (lata panowania: 608–598). Po wstąpieniu Eliasza do nieba (2 Krl 2,1), jego miejsce zajął prorok Elizeusz. Sławił się on wieloma cudami  W Betel spotkał go przykry przypadek. Chłopcy naśmiewali się z niego wzgardliwie. Z lasu wypadły niedźwiedzie i rozszarpały spośród nich czterdzieści dwoje dzieci.

–       No i znowu okrucieństwo w Biblii. Tym razem wobec dzieci. Tak, wiem, że nie wolno odbierać tekstu literalnie, ale nie mogę powstrzymać się od komentarza.

–       Tekst ten należy odczytywać jako przestrogę dla tych, którzy wyśmiewają się z ludzi obdarzonych szczególną łaską Boga (proroków). Szyderstwo chłopców odbierane było jako szyderstwo wobec Boga. Dla utrzymania dyscypliny i ochrony kapłanów, proroków przykład ten jest idealnie dydaktyczny.

–       Jakie są jeszcze dydaktyczne wątki w tej księdze?

–        Opis oczyszczenia wodza wojska króla Aramu Naamana  z trądu, za sprawą Elizeusza, przez siedmiokrotne obmycie się w wodach Jordanu, jest symbolem pokuty i odpuszczenia grzechów (2 Krl 5,1–25). Autor pragnie przekazać, że łaska Boża nie jest zastrzeżona jedynie dla Żydów, ale może jej dostąpić każdy, kto z ufnością o nią poprosi (przypis). Podczas wojny króla Aramu z Izraelem Elizeusz wbrew prawu cheremu daruje życie agresorom. Jest to zapowiedź nowej etyki, opartej na miłości nieprzyjaciół (Mt 5,43–48).    Warto przypomnieć, że po zdobyciu miasta Aj przez Jozuego już złagodzono prawo cheremu. Izraelici mieli wyciąć mieszkańców, ale bydło i wszelki inny majątek mogli sobie zatrzymać jako łup wojenny (Joz 8,2; 8,26–27). Do Elizeusza przyszedł posłaniec króla Aramu Bena–Hadada Chazael z zapytaniem, czy jego król wyzdrowieje.  Odpowiedział mu Elizeusz: «Idź i powiedz mu: „będziesz żył na pewno”. Lecz Pan objawił mi, że na pewno on umrze» (2 Krl 8,10). Choroba nie była śmiertelna. Według Boga mógł jeszcze długo żyć. Jednak posłaniec Chazael wróciwszy do króla, udusił go. Bóg każdemu rodzącemu człowiekowi przekazuje pewien potencjał życia. Potencjał ten może wystarczyć na wiele lat. Bywa jednak tak, że życie kończy się przedwcześnie na skutek różnych losowych przypadków. Nie można twierdzić, że losy wszystkich ludzi są już z góry określone. Nasze modlitwy wtedy nie miałyby sensu. W czasie opisywanym rodziła się w okolicy nowa potęga asyryjska. Królestwo Izraelskie dobiegło końca. Król asyryjski najechał cały kraj, przyszedł pod Samarię i oblegał ją przez trzy lata (2 Krl 17,5). Za panowania Ozeasza król asyryjski Salmanasar V  zdobył (721/722) Samarię i zabrał Izraelitów w niewolę do Asyrii. Według autorów, przyczyną upadku były grzechy Izraelitów przeciw Panu. Pan jednak ciągle ostrzegał Izraela i Judę przez wszystkich swoich proroków (2 Krl 17,13).

–       Następcą Dawida był jego syn Salomon.

–       Salomon to również ciekawa i znacząca postać w historii judaizmu. Był on wierzący jak jego ojciec. Bardzo szybko pozbył się rodzinnych zagrożeń. Nie obce mu było zadawanie śmierci niepokornym (uśmiercił brata Adoniasza, krewnego Joaba). Powiększył swoje terytorium wpływów. Prowadził politykę pokojową. Stał się królem całego Izraela: Salomon panował od Rzeki do kraju Filistynów i do granicy Egiptu nad wszystkimi królestwami. Składały one daninę i były poddane Salomonowi przez całe jego życie (1 Krl 5,1). Od Boga wymodlił łaskę mądrości, która pozwoliła mu sprawiedliwie prowadzić rządy: Pan ukazał się Salomonowi w nocy, we śnie (1 Krl 3,5).  Aby łaska działała bez przerwy trzeba  szczególnych starań (np. ciągłych modłów). Z czasem mądrość tępiała. Salomon miał wiele żon z różnych środowisk religijnych (np. z Egiptu). Pomimo „zażyłości” z Bogiem, Salomon dopuszcza się niewierności wobec Niego. Zezwala swoim licznym (1000) cudzoziemskim żonom uprawiać kulty własnych bogów. Był tolerancyjny. Jednak upodobanie Salomona do cudzoziemskich kobiet będzie przyczyną jego trosk. Grzech nie omija nawet tych, którzy deklarują swoje bezgraniczne oddanie Bogu. Jako władca dużo budował (w tym Świątynie w Jerozolimie). Aby zrealizować swoje zamiary, odwołuje się do instytucji robót przymusowych (1 Krl 5,27). Będzie to jedna z przyczyn rozpadu i secesji królestwa. Zbyt kosztowne wydatki powodowały znaczne obciążenia finansowe poddanych. Czuli się oni jak ludzie na robotach przymusowych na rzecz króla i jego wytwornego dworu. Za czasów Salomona elita kapłanów zaczęła gromadzić dotychczasowe święte pisma, elementy narodowej tradycji jahwistycznej oraz ustalać własną. W pałacu znajdowały się archiwa. Zapraszani byli różni specjaliści (od sztuki pisania, eleganckiej wymowy) z okolicznych krajów. Kontakt z kulturą międzynarodową zaowocował w literaturze mądrościowej. Salomon wprowadził swój lud w ogólną cywilizację.

–        Czy jego potęga utrzymała się na dłużej?

–       Niestety po śmierci Salomona ok. 930/931 r. przed Chr. królestwo rozpadło się na dwie części: północną (Izrael rządzony przez Jeroboama) i południową (Judę rządzoną przez syna Salomona Roboama). Jeroboam wprowadził kult bałwochwalczy. Powołał kapłanów ze zwykłego ludu. Praktyki Jeroboama nie były Bogu miłe. W Judzie ponownie powróciły stare obrządki pogańskie i nierząd sakralny. Izrael z Judą stanęli na wojennej ścieżce. Mijały lata. Za czasów Achaba (873–853/4 przed Chr.) w królestwie Izraela Bóg powołał proroka Eliasza. Achab, dzięki małżeństwu z Izebel, córką króla Tyru Etbaala, zyskał potężnego sprzymierzeńca. Miało to zgubne następstwo religijne, gdyż Achab pozwolił żonie uprawiać kult Baala i Aszery, którym nawet wzniósł świątynie w Samarii. Izebel prześladowała szczególnie Eliasza i innych proroków, jak zresztą wszystkich wyznawców Jahwe. Eliasz upomina króla Achaba i czyni cuda. Namaszcza kolejnego proroka – Elizeusza. Eliasz został wzięty do nieba (podobnie jak Henoch Rdz 5,24). Obraz ten jest sygnałem istnienia świata nadprzyrodzonego. W Judzie obejmuje władzę Jozafat (870–848). Był on postacią pozytywną. Wprowadził odnowę religijną w kraju i usunął nierząd sakralny. Następni królowie: Ozochiasz i Joram (848–841) z powrotem powrócili do praktyk bałwochwalczych. Ochozjasz był najmłodszym synem króla Jorama i jego żony Atalii, córki izraelskiego króla Achaba.

–       Jakie były dalsze losy Dawida?

–       W dalszej części Biblii opisane są rodzinne kłopoty Dawida. Batszeba wydaje na świat drugiego syna – Salomona. Brat Amnon gwałci siostrę Tamar. Słudzy Absaloma okrutnie zabijają pijanego Amnona. Absalom musi uciekać przed prawem. On też buntuje się przeciw ojcu. Teraz z kolei Dawid musi uciekać przed Absalomem. Dochodzi do walki zbrojnej, w której Absalom pomimo rozkazu Dawida: ze względu na mnie `zachowajcie młodego Absaloma (2 Sm 18,12) zostaje z premedytacją zabity przez dowódcę wojsk  Joaba. Kiedy Dawid dowiedział się o śmierci syna: udał się do górnego pomieszczenia bramy i płakał (2 Sm 19,1). Scena ta jest ikoną miłosierdzia Bożego. Pomimo grzechu, Bóg otacza nas swoją ojcowską miłością.

–       Syn walczy z ojcem, a ojciec boi się, aby nic synowi się nie stało. Niezłe?

–       Taki właśnie był Dawid. Dziki, porywczy, a zarazem miłujący swoje dzieci nawet te, które mu się sprzeciwiały.

–       Otoczenie Dawida wyraża swoje niezadowolenie z powodu jego zachowania i krytykuje jego narastający smutek. Darzysz miłością tych, którzy cię mają w nienawiści, a nienawidzisz tych, którzy cię kochają (2 Sm 19,7).

–       Dawid reflektuje się i okazuje swojemu wojsku podziękowanie. Dawid przeprowadza spis ludności. Pragnie znać stan posiadania. Spis nakazany przez Pana (pokusa) jest w rzeczywistości traktowany jako podszepty szatana do demonstracji siły, pychy i aktu arogancji. Tłumaczenie takie nie jest do końca jasne. Pomimo słów Dawida o Bogu: bo wielkie jest Jego miłosierdzie (2 Sm 24,14), Bogu przypisywane są złe uczynki: Anioł zabija lud (2 Sm 24,17). Tekst nie należy odczytywać dosłownie.

–       Dawid pod koniec życia związał się jeszcze  z młodziutką Abiszag.

–       Było to już tzw. białe małżeństwo (non consumatum). Dawid był już bardzo stary. Młoda żona miała za zadanie ocieplać atmosferę wokół starca, dostarczać mu miłych i ciepłych chwil. Starania Batszeby powiodły się. Pomimo starań syna Dawida Adoniasza Dawid wprowadza na tron Salomona (970–931), umiłowanego syna Batszeby.

–       Czy możesz podsumować postać Dawida?

–       Dawida należy oceniać według prawa i zwyczajów z jego okresu. Dzisiaj ocena jest inna (mniej prawdziwa). Jeżeli ograniczymy jego okrucieństwa (takie były czasy), to zobaczymy człowieka prawie współczesnego, z charakterem, lojalnego, wierzącego. Dawid nie był święty, lecz był grzesznikiem. Nie uciekał jednak od odpowiedzialności. Kiedy afekt mijał, potrafił przyznać się do błędów. Dawid był przykładem człowieka z którego pokolenia miał się utkać człowiek prawie doskonały, Jezus Chrystus.

–       Dlaczego Jezusa uważasz za człowieka prawie doskonałego, a nie doskonałego?

–       Bo doskonałość Jezus Chrystus osiągnął dopiero na krzyżu. Za życia, mimo etycznego prowadzenia się, nie ustrzegł się od gniewu, wyzwisk, czy złości. Taki Jezus Chrystus jest nam bliższy.

–       Jak opisałbyś postać Dawida?

–       Dawid był artystą (grał na harfie, śpiewał i układał pieśni). Był też żołnierzem i wodzem, który zabijał. Miał wiele żon i nałożnic. Zaskakiwał swoim zachowaniem (udawał szaleńca). Był okrutny: uderzając na jakąś krainę, nie pozostawiał przy życiu ani mężczyzny, ani kobiety, zabierał trzodę, bydło, osły, wielbłądy, odzież  (1 Sm 27,9), ale i wrażliwy. Kochał swoje dzieci miłością czułego ojca. Dawid był człowiekiem wiary, pobożności, ale nie był jej fanatykiem. W jego domu były obecne bóstwa domowe „terafim” (zniesione za czasów reformy Jozjasza). Dawid nawet po śmierci Jonatana (syna Saula, który był jego przyjacielem) uszanuje jego imię i zachowa w pamięci jego królewski ród (oszczędza syna Saula, Meribbaala). Nowy Testament mówi o Jezusie jako o „Synu Dawida”.

–       Jakie były dalsze losy Dawida?

–       Dawid zdobywa Jerozolimę z rąk Jebusytów (tereny do tej pory niezdobyte). Arka zostaje przeniesiona z Kiriat-Jearim do Jerozolimy. Jerozolima staje się centrum religijnym dla całego ludu, a Arka stanowi symbol jedności religijnej całego Izraela. Trafia pod namiot, który staje się powoli znakiem zapowiadającym przyszłą świątynię. Święty taniec Dawida przed Arką, w obecności ludu, nie podoba się jego żonie Mikal. Uważa ona, że królowi nie przystoi czynić takich niepoważnych gestów. On uważa, że przed Bogiem jest jednym z poddanych i jest Jego sługą. Wierzy ponadto, że prosty lud właściwie oceni głęboki sens takiej postawy. W nowej stolicy Dawid pragnie wznieść Bogu świątynię. Nieoczekiwanie, przez proroka Natana, Bóg przekazuje swą niechęć do tej budowy. Nie chce być ograniczony sakralną przestrzenią świątyni. Woli przebywać wśród swojego ludu. Zapowiada jednak, że świątynię zbuduje Mu jego potomek (Salomon). Niektórzy bibliści uważają, ż Jahwe nie pozwolił Dawidowi budować świątyni, ponieważ jego ręce były zbroczone krwią przelaną w licznych wojnach. Po przywróceniu wolności Izraelowi i Judzie, Dawid zbudował „olbrzymie” państwo. Bohater zakochuje się w pięknej Batszebie, żonie Uriasza. Aby pozbyć się konkurenta, wysyła go do walki na pewną śmierć i wiąże się z Batszebą. Na świat przychodzi ich syn. Postępek (…), jakiego dopuścił się Dawid, nie podobał się Panu (2 Sm 11,27).

–       Postępek Dawida domaga się najwyższej kary!

Dlatego prorok Natan piętnuje uczynek Dawida: Pan odpuszcza ci też twój grzech – nie umrzesz, lecz dlatego, że przez ten czyn odważyłeś się wzgardzić Panem, syn, który ci się urodzi, na pewno umrze (2 Sm 12,13). O dziwo, Dawid wyraża skruchę: Zgrzeszyłem wobec Pana (2 Sm 12,13) i otrzymuje rozgrzeszenie, ale karę musi ponieść. Dawid jest zrozpaczony i błaga Boga o cofnięcie kary. Dziecko jednak umiera i nikt z ludu nie ma śmiałości powiadomić króla o tym. Po zachowaniu się sług, Dawid orientuje się jednak, że dziecko zmarło. Podniósł się z ziemi, umył się i namaścił, zmienił swe ubranie i wszedł do domu Pańskiego, oddał pokłon. Powróciwszy do domu, zażądał, by mu podano posiłek, którym się pożywił (2 Sm 12,20). Wszyscy dziwili się jego radykalną zmianą zachowania. Dawida wyrażał głęboką wiarę. Bóg dał, Bóg zabrał. Dopóki była nadzieja, błagał i prosił. Gdy Bóg zabrał syna, uznał, że taka była Jego wola. Ja pójdę do niego, ale ono do mnie nie wróci (2 Sm 12,23). Dawid z pokorą przyjął wolę Bożą. Żyć trzeba dalej. Dalsza rozpacz byłaby znakiem ciągłej pretensji do Boga. Życie się nie kończy. Dawid wierzy, że kiedyś się spotkają. Ważne, że nie został odtrącony przez Boga pomimo jego grzechu.

–       Nie mogę doczekać się lekcji o Dawidzie.

Życie Dawida jest barwnie opisane w Piśmie świętym. Stanowi bowiem świetny materiał na film sensacyjno-przygodowo-religijny. Samuel był niezadowolony z wyboru Saula. Gdy odczuł, że jego koniec jest bliski, za sprawą podszeptu Boga, odszukał nowego kandydata, Dawida. Był on najmłodszym synem Jessego. Był urokliwym młodym człowiekiem. Grał na harfie, układał pieśni i psalmy. Gdy spotkał się z Saulem, od razu spodobał się jemu. Jego śpiew, powierzchowność i zachowanie działało uspakajająco na chorego Saula. Dawida dorastał na jego dworze. Zaprzyjaźnił się z jego synem Jonatanem. Gdy dorósł, zaczął brać udział w potyczkach wojennych.  Opowiadanie o pojedynku Dawida z Goliatem ma charakter ludowy (1 Sm 17,1–18,5). Sam pojedynek jest niesłusznie przypisywany Dawidowi. Goliata zabił bowiem Elchanan z Betlejem, syn Jaira (2 Sm 21,19). Zwycięstwo odczytywane było jako zwycięstwo Boga, bo tak naprawdę, to On prowadzi tę wojnę („święta wojna”) i do Niego należy ustalenie jej ostatecznego wyniku. Powodzenia wojenne Dawida zostały zauważone. Był on ulubieńcem tłumów. Wszyscy go kochali. Gdy zauważył to Saul, w chorobie jego wzbudziła się zazdrość do tego stopnia, że próbował go zgładzić (rzucił w niego oszczepem). Mimo morderczych prób, Dawid był lojalnym i wiernym żołnierzem. Trwał przy Saulu do chwili, która stała się już jawnie niebezpieczna. W końcu opuścił króla. Wiele Dawidowi pomógł Jonatan, syn Saula. Dawid musiał uciekać i ukrywać się przed Saulem. Parokrotnie miał możliwość  zabicia jego, ale nie zrobił tego, bo w sercu miłował swojego króla. Podczas ucieczek zdarzył się przypadek zapamiętany i opisany przez autorów Księgi. Kiedy przybył do kapłana z Nob wojsko Dawida było głodne. Kapłan pozwolił na spożycie chlebów poświęconych. Ten przykład jest przywoływany, gdy chce się udowodnić, że w sytuacjach kryzysowych  ważniejsze jest życie ludzkie niż wszelakie normy i prawa. Koniec życia jest dla Saula przykry. Popadł w konflikt z Bogiem, gdyż schlebiał ludziom. Zgubiła go pycha. Bóg go opuścił. Saul pomimo ważnej roli, jaką spełnił, był zwykłym człowiekiem. Uczynił wiele dobrego, ale i złego w życiu (np. kazał zabić niewinnych kapłanów z Nob). Obecna sytuacja wymagała nowego króla. Saul musiał odejść. Ginie wraz z Jonatamem i dwoma innymi synami: Abinadabem, Malkiszuem na wzgórzu Gilboa (śmiercią samobójczą). Jego misja jako pierwszego króla została zakończona. Chrystus odwoła się do tego wydarzenia (Mt 12,3n) tłumacząc prawdziwą wartość przepisów prawa. Mają one służyć dobru człowieka, a nie bezdusznie go sobie podporządkowywać. Człowiek musi posługiwać się rozumem. Konieczność wymusza u niego potrzebę różnych zachowań, nawet takich, które uważane są za świętokradztwo. Po walce z Amalekitami (zdobycie Negeb), Dawid decyduje: Jednakowy udział mieć będą ci, którzy uczestniczyli w walce, i ci, którzy pozostali przy taborze: jednakowo się podzielą (1 Sm 30,24). W tej perykopie ukazane są zasady zwyczajowego prawa żydowskiego.  Przypomina mi to przypowieść Jezusa o robotnikach w winnicy (Mt 20), w której to wszyscy robotnicy otrzymali taką samą zapłatę, pomimo przepracowania nierównej ilości godzin. Sprawiedliwość i wspaniałomyślność Dawida może być tu porównywana ze sprawiedliwością Boga.

–       Dalsze losy ludu izraelskiego opisuje I Księga Samuela.

–       Dotyczy ona czasów od XI w. przed Chr. Opisuje ona ostatniego sędziego starożytnego Izraela Samuela (zm. 1007 przed Chr.) sprawującego funkcje też proroka i kapłana. Jak wspominałem, Izraelici uważali, że jedynym ich Królem jest sam Bóg. Ze względu na sytuację geopolityczną (zagrożenia od strony Filistynów), niezbyt udanych kolejnych sędziów (synowie Helego: Chofni i Pinchas) lud izraelski postanowił mieć króla wzorem innych narodów, aby ich chronił: Daj nam króla, aby nami rządził (1 Sm 8,6). Ludzie uważali, że bez silnej władzy naród nie oprze się zagrożeniom zewnętrznym (Filistyni znali obróbkę żelaza, używali żelaznych rydwanów). Samuel był przeciwny monarchii w Izraelu. Zmuszono go jednak do namaszczenia na króla Saula w Gilgal ok. 1030 r. przed Chr., a potem Dawida.

–       Jaki był pierwszy król Izraela?

–       Saul, syn Kisza ze szczepu Beniamina miał przymioty pozytywne: skromność, wielkoduszność i piękną powierzchowność. Był jednak nadmiernie wrażliwy, impulsywny, nie posiadał odporności psychicznej. Zbyt dbał o to, aby podobać się podwładnym. Zwycięstwo nad Ammonitami, a później nad Amalekitami ugruntowało jego pozycję króla, bowiem wytrąciło wszelkie argumenty przeciwnikom monarchii. Saul pokazał, że potrafi prowadzić wojny i chronić swój lud od niebezpieczeństw.

–       Skąd wzięła się niechęć do Saula?

–       Jakub „walczył” z Bogiem i zostało to uznane za dobre. Saul był Bogu nieposłuszny. To zmienia perspektywę. Przede wszystkim łamał Boże przykazania. Ślepo wierzył w magiczną moc gestów religijnych. Saul gdy pobił Amalekitów, ulitował się jednak nad Agagiemi, nad dobytkiem trzody i bydła, nad zwierzętami dwurocznymi, nad odchowanymi barankami (1 Sm 15,9). Dobrocią swoją nie dopełnił prawa cheremu (prawo świętej wojny), które wymagało zniszczenia wszystkiego, co nieprzyjacielskie. Nastąpił ostry konflikt między Samuelem a Saulem. W imię prawa cheremu, Samuel sam zabija pokonanego króla Amalekitów Agaga. Saul załamuje się psychicznie.

–       Zamiast pochwały za dobry uczynek zostaje ukarany. To zaskakujące?

–       Wierność prawu była wyżej ceniona, niż indywidualna wrażliwość etyczna. Prawo „pochodziło” od Boga, a więc Saul był zobowiązany do posłuszeństwa na miarę posłuszeństwa Abrahama: lepsze jest posłuszeństwo od ofiary (1 Sm 15,22). Na tle tych wydarzeń  pojawi się Dawid.

–       Zakończyliśmy omawiać Księgę Sędziów. Ona jednak nie kończy historii Sędziów. Przed nami wspaniała postać Samuela.

–       Zanim wrócimy do Samuela zatrzymajmy się na kolejnej Księdze Pisma świętego, Księdze Rut. Jest ona opowiadaniem ludowym, fikcją literacką stylizowaną na opowiadanie historyczne. Tłem opowiadania jest okres sędziów. Opracowano ją jednak po niewoli babilońskiej (V–IV w. przed Chr.). Księga nie porusza wprost zagadnień teologicznych, jednak można odczytać w niej pewien uniwersalizm zbawienia, będący konsekwencją monoteizmu. Opowiadanie przedstawia historię pewnej rodziny judzkiej z Betlejem, przebywającej na emigracji w Moabie. Wdowa Noemi wraz ze swą synową Rut, Moabitką (poganką), również wdową, wracają do Betlejem ze względów ekonomicznych. Rut pozostaje przy swojej teściowej mimo jej nalegania na rozejście się. Wyraża ona nie tylko przywiązanie do swojej teściowej, ale i gotowość wejścia do społeczności Izraela: twój naród będzie moim narodem,  a twój Bóg będzie moim Bogiem (Rt 1,16).  Jej wypowiedź jest świadectwem uniwersalizmu, który był niemożliwy w okresie osiedlania się w Kanaanie. Naród powoli dojrzewał do przyjęcia wiadomości, że Jahwe jest Bogiem wszystkich ludzi, również tych, którzy nie pochodzą z narodu żydowskiego. Interesujące są w tekście słowa złorzeczenia (też przekleństwa) żydowskiego: Niech mi Pan to uczyni i tamto dorzuci  (Rt 1,17; 1 Sm 3,17; 14,4; 20,13; 25,22; 2 Sm 3,9,35;), które parę razy pojawi się w Piśmie świętym. Ma ono wymowę radykalną. Inaczej mówiąc, jest siarczyste i mocne. W tym kontekście Rut chciała podkreślić swoją zdecydowaną postawę pozostania przy teściowej. Czyni to z miłością, zaangażowaniem i poświęceniem. Noemi miała krewnego, zamożnego z rodziny męża. Nazywał się Booz (Rt 2,1). Aby przeżyć, Rut poszła na pole Booza zbierać kłosy na polu za żniwiarzami. Jak wcześniej pisałem, prawo żydowskie (por. Kpł 19,9–10; Pwt 24,19–22) zachęcało do pozostawiania na polach nie zebranych kłosów dla osób niezamożnych, przybyszów i obcych. Ponieważ Rut była sympatyczną, pełną wdzięku osobą, spodobała się Boozowi. Ponadto dowiedział się o jej przywiązaniu do Noemi. Jak to w bajce często bywa, Rut spędza upojną noc ze swoim wybranym. Booz rozciągnął nad nią skraj swego płaszcza. Jest to gest symboliczny wzięcia Rut pod opiekę i w swoje posiadanie (rodzaj zaślubin). Prawo lewiratu (Pwt 25,5–6), które stało na przeszkodzie zostało pokonane ofertą zakupu pola i małym szantażem. Widać tu zanikanie tego prawa. Wszystko kończy się szczęśliwie. Booz poślubia Rut. Rodzi się syn Obed (ojciec Jessego, ojca Dawida), który będzie protoplastą rodu Dawida (Mt 1,5) – przyszłego króla. Głównym celem tego opowiadania jest pokazanie opieki Bożej nad każdym, kto otwiera się na Jego kierownictwo i wypełnia starannie swe obowiązki. W tekście wyraźnie można odczytać pochwałę stanu wdowiego. Warto zauważyć, że pomimo potępiania w Biblii małżeństw mieszanych, w tym wypadku jest ono chwalone, gdyż jego następstwa, wbrew obawom wysuwanym w podobnych przypadkach,  okazały się pomyślne. Booz nie stracił wiary, a poganka się nawróciła. Przy tej okazji pragnę dodatkowo zaznaczyć, że Bóg nie jest ani straszny ani drobiazgowy w zwykłych ludzkich sprawach. Liczy się bardziej cel, intencja, a nie sztywne reguły prawne.          Ważną rzeczą w tej księdze jest ukazanie wczesnej historii dynastii Dawidowej.Czy nauka dysponuje jakimś dowodem obecności Izraelitów w Palestynie w XIII wieku przed Chr.? Niezależnym świadectwem jest staroegipska inskrypcja znana jako Stela Merenptaha. Jest to inskrypcja z czasów XIX dynastii datowana z lat 1236–33 lub 1224–1208 przed Chr.  Stela opiewa zwycięstwo Merenptaha nad koalicją zawiązaną przez Libijczyków, którzy usiłowali najechać Egipt. Stella została wykopana w 1896 w Tebach. Stanowi jeden z najcenniejszych zabytków świadczących o relacjach pomiędzy Izraelitami a Egipcjanami.

–       Proszę kontynuować lekcję.

–       Naród żydowski bezustannie był narażany na nadużycia w kulcie Jahwe. Mika zbudował własne sanktuarium i powołał swego syna na kapłana. Na szczęście pojawia się prawdziwy Lewita, który przejął obowiązki kapłańskie. Mika odczytał to jako błogosławieństwo Boga: Teraz wiem, że mi Pan będzie błogosławił, gdyż mam lewitę za kapłana (Sdz 17,13). Pomimo wiary w Jedynego Boga, kultywowane były jeszcze posążki bożków rodzinnych (terafim, por. posążki zabrane przez Rachelę). Świadczy to o jeszcze niepełnym przejściu na monoteizm. Brak monarchii, która w oczach ludzi gwarantuje porządek i jedność jest przyczyną wielu uchybień i nieprawidłowości. Księgę Sędziów kończy opis okrutnej zbrodni Beniamitów z Gibea (echa Sodomy, pogwałcenie praw gościnności) i zemsty połączonych pokoleń Izraelitów nad  nimi.

–       Na czym polegała zbrodnia Beniamitów?

–       Wolałbym nie usłyszeć tego pytania? Księga Sędziów (19–21) opisuje potworny gwałt na żonie Lewity, który zagościł z żoną w Gibea. W wyniku wielokrotnego gwałtu dokonanych przez mieszkańców, żona Lewity umiera. Mąż rozcina jej ciało na 12 części i rozsyła do izraelskich pokoleń jako dowód zbrodni. Dowód ten zrobił wrażenie. Zjednoczył izraelitów z innych pokoleń, którzy w krwawej walce pokonali Beniamitów Przy życiu postała garstka mężczyzn. Pokoleniu Beniaminitów groziło wymarcie. Liczba dwunastu pokoleń była teraz ułomna. Cena wojny i sprawiedliwości była zbyt wysoka.  Izraelici żałowali walk braterskich. Pokonują mieszkańców Jabesz (kananeńczyków) za niesubordynację. Zdobywają 400 kandydatek na żony dla Beniaminitów, które wypuszczają na wolność. Autor kończy księgę dość smutną refleksją: W owych dniach nie było króla w Izraelu. Każdy czynił to, co było słuszne w jego oczach (Sdz 21,25). Izraelici żałowali tych walk bratobójczych, które niemal nie  zniszczyło jedno izraelskie pokolenie. Zdano sobie sprawę, że potrzeba im złączyć się w jedno państwo pod władzą jednego króla.  Bóg jest Królem dusz, a na ziemi potrzebna jest władza świecka.