Druga Księga to jedna z ksiąg deuterokanonicznych Starego Testamentu (wyjaśnienie tego terminu umieściłem przy opisie Księgi Tobiasza), uznawana przez Kościół katolicki i prawosławny, ale nieobecna w kanonie hebrajskim oraz protestanckim. Powstała prawdopodobnie pod koniec II wieku przed Chr. i została napisana po grecku, najprawdopodobniej w diasporze egipskiej. Księga ta nie stanowi bezpośredniej kontynuacji Pierwszej Księgi Machabejskiej, lecz przedstawia alternatywny opis wydarzeń z lat 180–160 przed Chr.., skupiając się głównie na działalności Judy Machabeusza i jego walkach z hellenistycznymi prześladowcami żydowskiej wiary.

          Druga Księga Machabejska ma charakter teologiczny i apologetyczny – jej głównym celem nie jest kronikarski opis wydarzeń historycznych, lecz ukazanie Bożej Opatrzności, znaczenia modlitwy, męczeństwa oraz nadziei na Zmartwychwstanie. Autor, streszczając pięciotomowe dzieło niejakiego Jazona z Cyreny, kładzie szczególny nacisk na moralne i duchowe przesłanie płynące z heroicznej postawy Żydów w obliczu prześladowań. Księga ta zawiera również ważne elementy doktrynalne, takie jak modlitwa za zmarłych czy wiara w życie wieczne, które odegrały istotną rolę w kształtowaniu późniejszej myśli religijnej.          Przekazuje dla wiernych radosną wiadomość o życiu po śmierci: “Stwórca świata bowiem, który ukształtował człowieka i wynalazł początek wszechrzeczy, w swojej litości ponownie odda wam tchnienie i życie” (2 Mch 7,23); “Gdyby bowiem nie był przekonany, że ci zabici zmartwychwstaną, to modlitwa za zmarłych byłaby czymś zbędnym i niedorzecznym,” (2 Mch 12,44).

        Podaje równie zasadność ofiar przebłagalnych za zmarłych: “Dlatego właśnie sprawił, że złożono ofiarę przebłagalną za zabitych, aby zostali uwolnieni od grzechu” (2 Mch 12,45).

        Na tej księdze kończą się księgi historyczne ST. Im późniejsze tym bardziej wiarygodne i warto się z nimi zapoznać.

          Według katechezy Stary Testament ukazuje stopniowe Objawianie się Boga w historii, Jego przymierze z ludem, troskę o sprawiedliwość, a także zapowiedź pełni zbawienia. Obrazy Boga jako Stwórcy, Prawodawcy, Sędziego i Zbawcy przeplatają się z ludzkimi dramatami, pytaniami o sens cierpienia, upadki i nawrócenia. 

          Dla mnie księgi historyczne ST są ludzkim obrazowaniem teofanii Boga. Tak rodził się w umysłach ludzkich obraz Stwórcy Świata, który z przyczyn nie do końca rozpoznanych  powołał do życia istoty rozumne, aby o Nim dawali swoje świadectwa.

         Klamrą spinającą Objawienia Bożego jest powszechna miłość i dobro.

          Pierwsza Księga Machabejska należy do ksiąg deuterokanonicznych Starego Testamentu (termin ten wyjaśniłem przy opisie Księgi Tobiasza). Jest ona uznawana za kanoniczną w Kościele katolickim i prawosławnym, natomiast nie została włączona do kanonu hebrajskiego ani protestanckiego. Oryginalnie napisana była po hebrajsku, choć zachował się jedynie jej grecki przekład w Septuagincie. Autor pozostaje anonimowy, lecz przypuszcza się, że był Żydem głęboko zaangażowanym w sprawy narodowe i religijne. Księga powstała około 100 roku przed Chrystusem i obejmuje wydarzenia z okresu około 175 do 134 roku przed Chrystusem.

          Tekst opisuje dramatyczne dzieje narodu żydowskiego pod rządami syryjskiego króla Antiocha IV Epifanesa, który surowo prześladował Żydów, zakazał praktyk religijnych i zbezcześcił Świątynię Jerozolimską. W reakcji na te prześladowania wybuchło powstanie prowadzone przez rodzinę Machabeuszy (z rodu Hasmoneuszy), a najważniejszymi jego przywódcami byli: kapłan Matatiasz z Modin oraz jego synowie: Judasz Machabeusz, Jonatan i Szymon.

          Księga ta budzi mój duży szacunek, gdyż jest tekstem o charakterze historycznym, opartym na autentycznych wydarzeniach, bez elementów cudownych czy objawień, typowych dla innych ksiąg biblijnych. Skupia się na ludzkich działaniach, łącząc historię z obroną wiary i tożsamości żydowskiej. Ukazuje bohaterstwo i męczeństwo w walce o wolność narodową oraz opisuje odbudowę i oczyszczenie Świątyni, które stało się inspiracją do ustanowienia święta Chanuka. Przedstawia także historię dynastii Hasmoneuszy.

          Forma księgi przypomina kronikę historyczną, podając wydarzenia z dużą dokładnością zarówno militarną, jak i polityczną.

         W czasie prześladowań przez Seleucydów, zwłaszcza Antiocha IV Epifanesa, Żydzi musieli wybierać między wiernością Prawu Mojżeszowemu a podporządkowaniem się pogańskim nakazom. W 2 rozdziale 1 Machabejskiej opisano, jak wielu wiernych Żydów uciekało na pustynię, by uniknąć profanacji, lecz zostali tam zaatakowani podczas szabatu i nie bronili się, chcąc zachować poszanowanie dla szabatu. Cytat z 1 Mch 2,38 mówi o zabitych tam ludziach i ich rodzinach.

          W 1 rozdziale księgi znajduje się jednak decyzja, że w obliczu zagrożenia można odejść od tradycyjnego zakazu walki w szabat, aby nie dopuścić do całkowitej zagłady (1 Mch 2,41). Matatiasz i jego towarzysze uznali, że będą walczyć nawet w szabat, jeśli zajdzie taka potrzeba, co stanowiło rozsądną reinterpretację prawa w czasie wojny i prześladowań, akt obrony życia, a nie odrzucenia wiary.

W skrócie:

– Rozdziały 1–2 opisują prześladowania pod rządami Antiocha IV i powstanie Matatiasza.

– Rozdziały 3–9 przedstawiają walki Judy Machabeusza, jego zwycięstwa, oczyszczenie Świątyni (święto Chanuka) oraz śmierć. Gorgiasz był głównym dowódcą armii syryjskiej pokonanym pod Emaus, a Lizjasz namiestnikiem Seleucydów, który prowadził walki z Machabeuszami, aż musiał zawrzeć pokój.

– Rozdziały 9–12 opisują przywództwo Jonatana, jego działania dyplomatyczne i kolejne konflikty.

– Rozdziały 13–16 dotyczą rządów Szymona, uzyskania niepodległości i powstania dynastii Hasmoneuszy.

          Choć Pierwsza Księga Machabejska nie zawiera cudów ani wizji prorockich, to ukazuje teologiczne przesłanie: Bóg działa przez historię i ludzkie decyzje. Machabeusze są przedstawieni jako narzędzia Boże, a oczyszczenie świątyni i ustanowienie Chanuki świadczą, że Bóg nie opuścił swojego narodu, mimo braku proroków.

          Księga stawia wierność Torze jako najważniejszą wartość w obliczu prześladowań, pokazując, że utrata prawa Bożego to utrata tożsamości narodu. Dla autora zachowanie Prawa to zachowanie życia wiecznego Izraela, a wierność jest najwyższą formą bohaterstwa, nawet ważniejszą niż walka militarna.

          Fragment z 1 Mch 2,38–41 jest kluczowy, wskazuje, że Prawo ma służyć życiu i ochronie wspólnoty, a nie jej zgubie. Decyzja Matatiasza stanowi głębokie zrozumienie, że Bóg pragnie życia swojego ludu (por. Pwt 30,19: „wybierz życie, abyś żył”). Księga wpisuje się w tradycję interpretacji Tory, którą będą kontynuować nauki Jezusa: „szabat jest dla człowieka, a nie człowiek dla szabatu” (Mk 2,27).

          W odróżnieniu od innych ksiąg biblijnych, tu walka polityczna i militarna splatają się z obroną wiary. Naród wybrany nie może istnieć bez przymierza z Bogiem, które wymaga ziemi i świątyni. W efekcie walka Machabeuszy jest nie tylko buntem narodowym, lecz także obroną Bożego planu wobec Izraela.

          Kulminacyjnym momentem jest oczyszczenie świątyni (1 Mch 4,36–59), symbol zwycięstwa Boga nad profanacją. Teologicznie oznacza to, że świątynia jest centrum relacji Boga z Izraelem, miejscem Jego obecności. Chanuka, upamiętniająca to wydarzenie, jest więc nie tylko świętem narodowym, lecz także znakiem teologicznym: światłem Boga rozświetlającym ciemności prześladowań.

          Księga była czytana jako wezwanie do wierności w czasach ucisku. Dla Żydów stała się fundamentem nadziei na ocalenie przez wytrwałość. W tradycji chrześcijańskiej Machabeusze stali się wzorem męczenników wiary — ich gotowość do oddania życia za Prawo zapowiadała świadectwo apostołów i pierwszych chrześcijan. Ojcowie Kościoła widzieli w nich świadków, że życie wieczne wymaga odwagi w obronie prawdy, nawet za cenę śmierci.

          Pierwsza Księga Machabejska pokazuje zatem, że:

-Bóg działa w historii poprzez ludzkie decyzje i walkę o wolność.

-Wierność Prawu jest ważniejsza niż życie doczesne, ale Prawo musi być interpretowane w duchu życia, nie śmierci.

-Świątynia i tożsamość religijna stanowią fundament istnienia narodu Bożego. -Męczeństwo i bohaterstwo w obronie wiary są drogą do udziału w Bożym zwycięstwie